Jan Willem Taams

Duurzame verbetering van de kwaliteit van de wettelijke controles kan alleen worden bereikt als de keten als geheel wordt versterkt, aldus de brief van minister Hoekstra van 20 maart 2020 aan de Tweede Kamer. Het FD schreef hierover op 30 maart 2020 'Verlost 'de keten' de accountant van zijn plagen?' Een prima vertrekpunt voor dit laatste artikel uit een dertiendelige reeks 'bouwen aan het vak'.

De ambitie van de NBA is gericht op het duurzaam verbeteren van de kwaliteit van de controle en het doorvoeren van alle hervormingen die daarvoor nodig zijn. In dat perspectief gaat het eveneens om de keten. Het doel is in bestuurlijke kring duidelijk. Hoe dat doel te bereiken, is een ander vraagstuk. Achter de schermen van het vak is een tweestrijd gaande tussen behoudend en vooruitstrevend. Hoofd en hart van accountants botsen met elkaar.

'Moedige accountants zijn nodig om in vertrouwen stappen naar voren te zetten die zijn gericht op een krachtige beroepsgroep.'

Moedige accountants zijn nodig om in vertrouwen stappen naar voren te zetten die zijn gericht op een krachtige beroepsgroep. In het artikel Van oud gedrag naar nieuw gezag is deze moed beschreven als één van de scharnieren van de deugdenethiek. Vanuit dit perspectief kan de NBA een leidende rol vervullen naar haar leden in deze transitie. De NBA-leden zijn in de keten actief als (controlerend) accountant en aan de andere kant van de tafel in functies als bestuurder, toezichthouder, intern accountant, financieel directeur en controller. Hierbij zijn bewustwording, stilte, verhalen, positionering en compassie relevante thema's in het ontwikkelproces.

Bewustwording

Risicoanalyse is een goed instrument om bewustwording te creëren. Over de komst van een pandemie is bijvoorbeeld veel gezegd en geschreven. In het kwartaalbericht van DNB 2006 verscheen een analyse met de titel: Grieppandemie: potentiële bedreiging voor economie en financieel systeem. Ook Bill Gates voorspelt in een TedTalk van 2015 dat virussen de grootste bedreiging voor mensen zijn. Hij werkt met zijn foundation al jarenlang aan bewustwording van de gevolgen van een pandemie. In de Netflix-serie Pandemic wordt duidelijk dat Gates middelen beschikbaar stelt voor onderzoek in het publiek belang. Hij draagt met zijn scherpe risicoanalyses bij aan weerbaarheid en wendbaarheid van mensen. Thema's die ook voor accountants van belang zijn.

Waar staan accountants eind 2022 qua maturiteit? Nieuwe wicked problems-rapporten waarin kwetsbare accountants worden geknipt en geschoren, of zijn er stappen in de goede richting gezet? Is de houding en het gedrag van accountants veranderd door soft skills opleidingen te volgen die passen bij de nieuwe invulling van de permanente educatie? Hoe is het gesteld met bewuste invulling van de verschillende rollen van accountants? Antwoorden op deze ontwikkelingsvragen kunnen het beste in de stilte van een andere omgeving worden gevonden.

Stilte

Het derde magazine van de accountants in business in 2019 stond met 'reflectie' stil bij dit thema. Het thema van het magazine Accountant Q4 2019 was zelfs 'stil'. Marco van der Vegte schreef in zijn column hierover: "Om ons heen zijn de hele dag prikkels, nieuws komt 24 uur per dag van alle kanten, de mobiele telefoon houdt nooit op, er zijn altijd e-mails, nieuwsbrieven of appjes waarmee je wat moet." Deze kortetermijnprikkels beletten accountants om in stilte te werken aan een nieuwe invulling door het vak. De NBA-koers is hierin een belangrijke factor. De beroepsorganisatie wil graag open zijn. Met deze houding kan de NBA het vak beter observeren en ondersteunen. Dat vraagt om persoonlijk leiderschap en positie innemen in het debat met meer dan alleen publieke management letters. Openheid vereist ook geloofwaardige acties om de imperfecties uit het vak op te lossen. Governance, diversiteit en gedrag moeten op de agenda blijven staan, ondanks veranderende omstandigheden. Juist in deze periode is het belangrijk om het goede te doen en te laten zien waar je voor staat (titel plan 2019-2020 van de accountants in business). Dit kan door de stilte op te zoeken, gericht op nieuwe ideeën voor verhalen die accountants en belanghebbenden trots maken op het vak.

Verhalen

Op accountant.nl schreef een jonge accountant als reactie op een artikel: "De afgelopen jaren heeft mijn kantoor grote inspanningen geleverd om de kwaliteit van het werk te verhogen en het publieke vertrouwen te herstellen. Dit hebben we gedaan door middel van een fundamentele cultuurverandering. Wat ik vooral merk is dat we ons kwetsbaar weten op te stellen, ook naar aanleiding van de op steekproeven gebaseerde conclusies van toezichthouders komen accountants niet met nuanceringen. Het wordt niet makkelijk, maar ik heb veel vertrouwen in de bereidheid en daadkracht van accountants om de inspanningen door te zetten en de resultaten verder zichtbaar te maken."

'De huidige generaties bestuurders en toezichthouders is schatplichtig aan deze jonge mensen, die de handen uit de mouwen willen steken voor het vak.'

Een opvallende reactie van een jonge professional die graag verder wil met het vak. De huidige generaties bestuurders en toezichthouders is schatplichtig aan deze jonge mensen, die de handen uit de mouwen willen steken voor het vak. Het is aan deze oudere generatie, die zich ook afvraagt hoe zij aan alle nieuwe eisen moeten voldoen, de opdracht om tijd te geven en ruimte te bieden aan mensen, met bijvoorbeeld intervisie, om het vak blijvend te kunnen veranderen. Dit vraagt om regievoering door boegbeelden die uitstijgen boven zichzelf en die jonge mensen met inspirerende verhalen meenemen in de ontwikkeling van het beroep. Deze verhalen dragen bij aan een betere positionering van het vak.

Positionering

Professor Eric Scherder heeft dit gedaan met bevlogen verhalen over de mystieke werking van het brein in relatie tot gedrag. Hij heeft, mede door inzichtelijke analogieën, zijn vak op de kaart gezet. Een uitstekend voorbeeld voor accountants hoe zijn enthousiasmerende gedrag heeft geleid tot een betere positionering. Aan gedrag wordt in het boek Handboek Voorzitter van Steven Schuit en Casper Jaspers ook aandacht besteed in relatie tot blokkerende normen. Dit begrip is gedefinieerd als angsten die de groei van een organisatie belemmeren. Blokkades kunnen aan de oppervlakte komen met een boeiend instrument als organisatieopstellingen. In workshops worden deelnemers spelenderwijs meegenomen in de eigen positionering en de gevolgen die dat heeft voor de ontwikkeling van persoon, professional en publiek belang. Deze en andere instrumenten kunnen bijdragen aan zelfontplooiing van accountants. Het bereiken van deze hoogste fase in de piramide van Maslow leidt tot anticiperend gedrag. De idealen onder het vak komen door deze opstelling in de keten naar boven, waardoor de ontwikkeling van onafhankelijkheid, getrouwheid en zekerheid geven wordt aangescherpt bij accountants.

Compassie

Tot slot een filosofische kanttekening over accountants in een wereld die in een Feniks-fase is beland. Want ook accountants ervaren door de crisis hoe fragiel systemen en structuren zijn. Zichtbare angst en onzekerheid in de samenleving zijn hiervan het gevolg. Iedereen wordt teruggeworpen op zichzelf. Leren omgaan met deze uitdagende omstandigheden vraagt een stabiele emotionele huishouding.

'Ook accountants ervaren door de crisis hoe fragiel systemen en structuren zijn.'

De goede ontwikkeling hiervan kan accountants helpen bij het zoeken naar nieuwe wegen, verbinden van mensen en versterken van de beroepsgroep. Voor de metamorfose van het vak is dat een belangrijk uitgangspunt. Accountants kunnen in dat proces leren meer onderling begrip te hebben en compassie te tonen naar elkaar. Deze competenties maken het eenvoudiger onszelf en anderen te vergeven voor wat niet goed is gegaan. Een stap in de liefde voor het vak die per saldo leidt naar de bevrijding van de deels door accountants zelf aangebrachte ketenen.

Vanuit dit helende perspectief is het verstandig als accountants voortvarend verder bouwen aan het vak. Betrekken van belanghebbenden en partijen uit de keten is essentieel. Een uitdagende opdracht die doorzettings- en uithoudingsvermogen vereist. Dat is broodnodig tijdens een transitieproces waarbij niemand weet wat er allemaal kan gebeuren.