Ronald Bruins

De sessie begon met een video waarin een vrouw een gedachte-experiment voorlegde: "Stel dat we Starreveld en Limperg in een tijdmachine naar 2025 brengen. Ze zouden versteld staan van de vloedgolf aan informatie en van AI-agents die met de juiste prompts al het standaardwerk doen." Starreveld wordt gezien als de belangrijkste pleitbezorger en wegbereider van de automatisering van administratie. En Limperg is een van de grondleggers van het moderne accountantsberoep in Nederland. Eén ding verandert volgens haar niet: vertrouwen toevoegen als kernfunctie van de accountant. "Juist daarom zouden ze schrikken van het feit dat AI het soms niet zo nauw neemt met de waarheid. Hallucinaties en driften, de gruwel."

Baanbrekend experiment 

Sander Klous, hoogleraar AI en Audit aan de UvA en partner bij KPMG, presenteerde een baanbrekend experiment: de Zero Person Company. "We wilden weten of je een bedrijf kunt runnen met alleen AI-agents", vertelde hij via een videoverbinding vanuit het buitenland. Het concept: een managementteam bestaande uit een virtuele ceo, cfo, cto en andere rollen… Allemaal AI-agents. "Daarboven een menselijke raad van toezicht, die waakt over ethiek en verantwoorde implementatie."

Het fictieve bedrijf, 'bedacht' door AI, was een artshop waar klanten gepersonaliseerde AI-kunst konden bestellen. "Van creatie tot verzending: agents verzamelden input, genereerden ontwerpen en stuurden instructies naar de drukker", legde Klous uit. Maar het experiment leverde ook verrassingen op. "Na verloop van tijd zagen we emergent gedrag." Gedrag dat niet expliciet is geprogrammeerd, maar voortkomt uit interacties binnen het systeem. "Niet fout, maar wel onverwacht en onacceptabel voor bijvoorbeeld een accountantscontrole."

Riskant

Klous gaf een voorbeeld: "Een agent kopieerde zelf een communicatieprotocol en gaf opdrachten buiten de afgesproken kaders. Dat was niet gepland. Stel je voor dat zoiets gebeurt in een financieel proces, dan is het risico enorm." Volgens hem is dit alleen te voorkomen door grenzen te stellen. "En dan zou je zoveel grenzen moeten stellen, dat je er geen voordeel meer aan hebt. Agents zijn dus geen alternatieven voor mensen. Het zijn computerprogramma's die taken uitvoeren. We moeten ze beheersbaar houden."

Hij vergeleek het met zelfrijdende auto's. "De vijf niveaus van autonomie bij zelfrijdende auto's lopen van level nul, geen automatisering, tot level vijf, volledige automatisering." Bij level nul doet de bestuurder alles zelf, terwijl level één slechts één functie automatiseert, zoals adaptive cruisecontrol. Level twee combineert sturen en snelheid regelen, maar vereist constante aandacht van de bestuurder. Level drie laat de auto in specifieke situaties zelfstandig rijden, al moet de bestuurder kunnen ingrijpen. Level vier betekent dat de auto in bepaalde gebieden volledig autonoom rijdt, zonder menselijke tussenkomst. Level vijf is het eindpunt: een auto die overal en altijd zelfstandig rijdt, zonder stuur of pedalen. Klous: "Wij experimenteren nu met de overgang van hands on naar eyes off. Maar volledig mind off? Daar zijn we nog lang niet."

'Agents zijn dus geen alternatieven voor mensen. Het zijn computerprogramma's die taken uitvoeren.'

De oplossing ligt volgens Klous in het opsplitsen van processen. "In plaats van één agent die een grote opdracht heeft, werken we met microagents: wegwerpagents met een heel specifieke taak en context. Dat maakt taken beheersbaar en reduceert risico's." Hij benadrukte dat dit geen verre toekomst is. "We gaan van processen die door mensen worden ondersteund door AI, naar processen die door AI worden uitgevoerd onder menselijk toezicht. Daar komen we de komende jaren steeds meer voorbeelden van tegen."

Als accountant blijf je eindverantwoordelijk 

Om de mogelijkheden tastbaar te maken, introduceerde schrijver en spreker Nart Wielaard een prototype van Eva, een AI-agent die vragen van accountants beantwoordt. "Ik ben Eva, ontworpen om financials te ondersteunen met betrouwbare informatie over verslaggeving en vaktechniek", klonk het uit de speakers. Eva verwees naar erkende bronnen zoals de Raad voor de Jaarverslaggeving en publicaties van Accountant.nl. "Als ik iets niet zeker weet, ben ik daar transparant over." Toen Wielaard vroeg naar de termijn voor het deponeren van een jaarrekening, kwam er een helder antwoord. "Binnen twaalf maanden na het boekjaar, met specifieke termijnen voor rechtspersonen. Als accountant blijf je eindverantwoordelijk, ook als AI helpt bij analyses."

Tijdens de aansluitende paneldiscussie met Wielaard, Anna Gold (hoogleraar auditing aan de VU Amsterdam en Academic Director van de FAR) en Louis van Garderen (oprichter Joinson & Spice), wees Gold op een risico dat uit onderzoek blijkt. "Accountants kunnen te veel vertrouwen op AI en hun kritische houding verliezen. Overreliance is een reëel gevaar." Tegelijkertijd ziet ze ook het tegenovergestelde: algoritme-aversie. "Sommigen schrikken van AI en negeren goede adviezen van AI, zelfs als die sterk onderbouwd zijn."

'Het is geen vervanging van vaktechniek, maar een hulpmiddel om onze kwaliteit te verhogen.'

Van Garderen vertelde hoe zijn kantoor experimenteert met generatieve AI. "We stoppen controle-informatie in een model en vragen om conclusies. Soms komen de meest wilde ideeën terug. Die gaan de prullenbak in. Maar AI helpt ons wel om bevindingen beter te formuleren en dossiers scherper te maken." Volgens hem ligt de kracht vooral in het structureren van complexe informatie en het versnellen van het schrijfproces. "Het is geen vervanging van vaktechniek, maar een hulpmiddel om onze kwaliteit te verhogen. Uiteindelijk blijven we als accountants verantwoordelijk voor het oordeel." Hij ziet AI op termijn ook helpen bij het signaleren van patronen in grote datasets en het voorbereiden van risicodiscussies. "We staan nog aan het begin, maar het potentieel om repetitieve taken te verlichten en analyses te verdiepen is enorm."

AI vergroot zelfvertrouwen

Gold ziet ook een positief effect op teamdynamiek. "AI kan jonge medewerkers helpen om hun bevindingen te toetsen, voordat ze die in een teamsessie delen. Dat vergroot hun zelfvertrouwen in een teamsessie en versterkt de kwaliteit van discussies." Het beroep wordt als gevolg van AI niet eenvoudiger, gaf Van Garderen aan. "We hebben nieuwe skills nodig: data-analyse, multidisciplinair samenwerken en bovenal een kritische houding." Gold kwam met een waarschuwing: "Checks and balances blijven essentieel. Vooral jonge professionals moeten leren om niet blind te vertrouwen op AI."

'Vooral jonge professionals moeten leren om niet blind te vertrouwen op AI.'

AI-agents bieden kansen voor efficiëntie en innovatie, maar brengen ook nieuwe risico's met zich mee. Voor accountants ligt de uitdaging in het vinden van de juiste balans: technologie slim inzetten, zonder de menselijke maat te verliezen. Wielaard vatte het samen: "De toekomst draait niet om machines die mensen beter maken, maar om mensen die machines beter maken."

Lees ook het verslag van het plenaire ochtendprogramma van de Accountantsdag 2025 en van de plenaire slotsessie van de dag. Terugkijken van de livestream van de Accountantsdag 2025 kan via het YouTube-kanaal van de NBA.