Discussie Opinie 27 juli 2020

Accountant is niet deskundig op terrein van risicomanagement

Door de ondeskundigheid van accountants op het gebied van risicomanagement is dat vak zelf een grote bron van risico's, meent Hans Strikwerda.

Hans Strikwerda

Collega Marcel Pheijffer schrijft in het FD van 8 juli (over de rol van de accountant inzake AEB) dat zaken als 'in-control zijn', 'integraal risicobeheer' en 'risicomanagement' gefundenes Fressen is voor accountants. Daarmee suggereert Pheijffer dat de accountant deskundig zou zijn op die onderwerpen. Maar dat is nu juist het grote misverstand; accountants lijken wel op die onderwerpen deskundig te zijn, in ieder geval doen ze zich zo voor, maar dat is onjuist.

Zoals accountants de criteria voor in-control invullen schiet dit ernstig tekort bij de eisen die in de economische wetenschappen en praktijk worden gesteld aan in-control zijn. Om in-control te zijn vergt o.m. bij de bestuurder conceptuele complexiteit, integrative thinking, het vermogen om sectoren, markten, technologieën te reconceptualiseren, maar ook dat de organisatie voldoet aan Ashby's Law of Requisite Variety. Het COSO-raamwerk schiet hiervoor te kort.

Het idee van risicomanagement heeft zijn oorsprong in een maatschappelijk politiek-culturele ontwikkeling van secularisatie, liberalisering en postmodernisme, waarin een bewustzijn ontstond van iets dat al bestond sinds de Tweede Industriële Revolutie: dat onze wereld, de toekomst, afhangt van menselijke beslissingen en mensen maken fouten. Doordat onder het mom van risicomanagement op besluitvormingsprocessen normen uit de twintigste eeuw worden losgelaten op situaties in de 21ste eeuw, is het vak risicomanagement zelf een bron van risico's. Integraal risicomanagement is onderdeel van de vakgebieden operations management (technische bedrijfskunde, ingenieurswetenschappen) en het vakgebied management control (de register controller), naast nog methoden daarvoor uit de wiskunde. De accountant heeft daar geen inhoudelijke inbreng.

Het omgaan met onzekerheden en risico's kan niet een afzonderlijke functie of afdeling zijn in de organisatie; alle bestuurlijke processen, met voorop het middelen allocatieproces, dienen hiermee doordesemd te zijn. Management is per definitie het management van onzekerheden, verandering en van risico's. Alleen jammer dat de SMART-beweging dit vernietigd heeft. Zo ontgaat het de accountants ook dat high reliability organizations, organisaties waarin veel fouten kunnen worden gemaakt maar waar toch zaken niet fout gaan, dit realiseren door mindfulness (maar dan in de letterlijke betekenis), niet door risicomanagement; zie het werk van de psychologen Weick en Sutcliffe.

Daarnaast is er de beweging dat vooroplopende bedrijven de nieuwe complexiteit omarmen, de upside daarvan exploiteren en daarmee onzekerheid absorberen, waar accountants nog steeds reduceren en simplicificeren. Dat accountants hun boterham willen beleggen is begrijpelijk, maar dat mag niet op basis van het verkopen van valse schijn. Wat we hier zien is precies wat de Duitse socioloog Ulrich Beck beschreef in zijn boek World Risk Society: door die ondeskundigheid van accountants is het 'vak' risicomanagement zelf een grote bron van risico's. Doordat toezichthouders maar blijven leunen op die ondeskundige accountant werken ze er aan mee dat geen aandacht wordt besteed aan inhoudelijke vakkennis op het gebied van operationeel management en ook niet aan de moderne management control, zoals die in complexere organisaties nodig is om goed te functioneren.