Objectiviteit is een eenhoorn
Op 7 augustus 2012 verscheen het forensisch accountantsonderzoek naar CBR-pensioenen. Het onderzoek kent een begeleidingscommissie. Volgens het onderzoeksrapport bestaat de commissie uit drie "onafhankelijk en objectief deskundigen". Professioneel-kritisch als altijd, wekken claims zonder onderbouwing mijn wantrouwen, met name waar het om objectiviteit gaat.
Het onderzoek had tot doel "...een toedrachtsonderzoek naar de grondslagen van de inkomende en uitgaande financiële stromen van Stichting Toeslagfonds CBR alsmede naar de daarbij betrokken personen en partijen". Doel van onderzoek is derhalve het doen van onderzoek. Waartoe het onderzoek dient, is onbekend.
Als onbekend is waartoe een onderzoek dient, kan er geen verwachting zijn van de uitkomsten, ontbreekt het aan een kader om te bepalen of het onderzoek conform het doel is verricht en is objectiviteit geen relevant kwaliteitsaspect. De uitkomst is altijd goed en zodanig oordeelt de begeleidingscommissie dan ook. Zonder bestemming kun je nooit verdwalen.
Stel dat het onderzoek nou wel een doel zou hebben gehad, hoe zit het dan met perfect hindsight of juist de hindsight bias. In het Rechtsgeleerd Magazijn Themis 2012-3 schrijft Maarten Kroeze hierover een zeer leesbaar artikel dat het Ondernemingskameronderzoek inzake Fortis/Votron beschouwt. Hierin komt de volgende strofe voor: "Als er iets mis is gegaan, is het goed om de feiten vast te stellen, openheid van zaken te krijgen en daar lering uit te trekken. Maar het is ook van belang om de beperkingen van een onderzoek naar het verleden te kennen. Tot een objectieve werkelijkheid leidt het niet en de hindsight bias is onontkoombaar."
Verwijzend naar een artikel van Giard en Merkelbach in het Nederlands Juristenblad van 24 april 2009 schrijft Jan Joling, voorzitter van de onderhavige begeleidingscommissie, in Accountancy Nieuws van 17 juli 2009: "Toedrachtsonderzoekers kunnen wat dat betreft nog leren van de wijze waarop aansprakelijkheid voor medische fouten wordt onderzocht. Daar wordt het onderzoek naar gemiste diagnoses gedaan door personen die de afloop van het dossier niet kennen (‘geblindeerd zijn')."
In het onderhavige dossier kenden de onderzoekers en de begeleidingscommissie wel de afloop. Maar zelfs als zij die afloop niet zouden hebben gekend, is dan iemand in staat om zonder inmenging van enig persoonlijk referentiekader de keuzes te maken bij het verzamelen, selecteren en analyseren van de feiten, zodanig, dat ieder ander exact dezelfde keuzes zou maken?
Ik heb die persoon nog nooit ontmoet. Objectiviteit is als een eenhoorn: iedereen heeft er een beeld van, maar niemand heeft het beest in werkelijkheid ooit gezien. Onderzoekers zouden er daarom goed aan doen de premisse van eigen of andermans objectiviteit te vergeten. Om in de mythologie te blijven: een waarlijk professioneel-kritisch Elysium zal dan het onze zijn.