Opinie

Oordeelonthouding in continuïteit

Het Financieele Dagblad, en even later BNR radio, benaderden me met de vraag of ik wat commentaar wilde leveren bij de uitkomsten van een onderzoek door het FD: bij honderden ondernemingen blijkt jaar in, jaar uit een oordeelonthouding te worden gegeven.

Mijn reactie was voor het FD wel bruikbaar, voor BNR was het niet spannend genoeg geloof ik, want na 6:00 uur verdween het item. Hoe dan ook, het was duidelijk dat het FD er wel iets spannends in zag, gezien de sub-kop 'Accountants geven honderden mkb-bedrijven rood licht'. Ook in het artikel zelf wordt duidelijk dat de journalisten het verklaringenstelsel kennelijk opvatten als: 

  1. Het zit goed. Goedkeurende verklaring
  2. Het zit fout. Oordeelonthouding
  3. Het zit extreem fout. Afkeurende verklaring

 In mijn toelichting op BNR heb ik geprobeerd duidelijk te maken dat een oordeelonthouding niet 'erg' is, maar aan de gebruiker duidelijkheid geeft. Deze kan op basis daarvan handelen. Als financier een hogere rente vragen. Zekerheden vestigen. Minder leverancierskrediet geven. Kortom: de markt doet gewoon zijn werk, niet reuze spannend. 

Een oordeelonthouding geeft het vrij sterke vermoeden dat de interne beheersing niet zodanig is dat de accountant een oordeel bij de jaarrekening kan geven, maar voor veel kleinere bedrijven is dat niets bijzonders. 

Heeft een controle dan wel zin? Jazeker wel. Sterker, juist een oordeelonthouding geeft de accountant een mooi middel om heel precies te vertellen over zijn waarnemingen. Dat wat de oordeelonthouding veroorzaakt kan hij specifiek uitleggen in zijn verklaring. En dat wat hij niet uitlegt, is dus goed. Een oordeelonthouding is geen rood licht en het is geen zwakke variant van de afkeurende verklaring. 

U weet dat. Waarom schrijf ik dit dan? Omdat het blijkbaar wel zo begrepen wordt. Door naar mijn waarneming zeer deskundige journalisten en waarschijnlijk ook door een flink deel van de lezers van dat artikel. De makkelijke reactie kan dan zijn "goh, domme journalisten", maar dat zou volstrekt verkeerd zijn.

Het lijkt me dat hier een schone en uiterst actuele taak ligt; voor de NBA sectorbreed en voor iedere accountant die een oordeelonthouding afgeeft individueel. Blijkbaar wordt het verklaringenstelsel niet zo vanzelfsprekend begrepen als het beroep zou wensen. En tegelijk weten we dat de oordeelonthouding met heel grote regelmaat, zeker in het mkb, de enige juiste verklaring is. 

Dat lijkt me nu eens een glashelder signaal vanuit de kring van gebruikers, het maatschappelijk verkeer, of hoe u het noemen wilt. Hier is geen maatregel nodig die vervolgens weer uitgelegd moet worden, desnoods 53 keer. Hier ligt een heel concrete vraag: maak het verklaringenstelsel glashelder voor de gebruiker.

Dat u het begrijpt is leuk. Dat toezichthouders en tuchtrechters het begrijpen is fijn. Maar de gebruiker begrijpt het kennelijk niet. Actie voor 2018, beste NBA. Actie voor 2018, beste accountants.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Arnout van Kempen di CCO CISA is directeur compliance & risk bij aaff, de fusieorganisatie van Alfa en ABAB. Hij schrijft op persoonlijke titel.

Gerelateerd

15 reacties

Rindert Veltman

Beste Arnout,

Leuk artikel en een duidelijk punt. Wat mij ook opvalt is dat niet alleen de controleverklaringen voor het maatschappelijk verkeer onduidelijk zijn. Het maatschappelijk verkeer heeft überhaupt moeite met alle soorten verklaringen. Zo worden samenstelverklaringen door veel gebruikers beschouwd als controleverklaringen en vice versa en zijn er casus bekend waarbij financiers bij middelgrote ondernemingen naar samenstellingsverklaringen vragen... Wat dat betreft kan de opdracht voor de NBA worden uitgebreid met samenstellings- en beoordelingsverklaringen.

Jan Weezenberg

@ Arnout van Kempen
Nog een kleine toelichting bij mijn benadering.
Zie onze website oktober 2017:

Interview met Ad van Gils , topman PWC):
Kopje van het artikel: 'Als we de benodigde kwaliteit niet kunnen leveren, doen we het niet'
Citaat uit tekst :
Van Gils: "De kwaliteit van de accountantscontrole is zo goed als een klant toelaat. Dan gaat het om in welke mate bij de door ons gecontroleerde organisaties de interne controle en beheersing is georganiseerd. (!!!!!! JW) Van opdrachtgevers die daarin niet met ons kunnen of willen meegaan, nemen we tegenwoordig steeds vaker afscheid. Afgelopen jaar ging het om enkele tientallen."

Mijn voorstel voorkomt pijnlijk afscheid.

Vriendelijke groet,
Jan Weezenberg

Jan Weezenberg

Arnout van Kempen 16 januari 2018
Geachte heer van Kempen,
U schrijft "de opdracht tot controle is verstrekt"
Ik heb iets anders bedoeld: er is een OPDRACHT voor een SITUATIE-ANALYSE .
Wanneer uit dit onderzoek blijkt dat een goede accountants-controle niet mogelijk is (en dat is ook door de onderneming onderkend omdat management geen handtekening van de accountant krijgt onder de gezamenlijke verklaring), dan komt er geen opdracht voor accountants-controle.
(En pas met twee handtekeningen volgt er een opdracht tot controle)
Natuurlijk kan de ondernemer het bij een andere accountant met succes vragen.
Maar dan is er in ieder geval geen verrassing (meerwerk vanwege zwakke AO/IC).
En natuurlijk is het verstandig om nut en tijdsbesteding/kosten serieus mee te laten spelen. Als er al een (redelijk) goede AO/IC blijkt te zijn kan het snel en goedkoop. Is het een rommeltje dan kost het meer tijd en geld, maar in ieder geval krijg je daar een goed aanknopingspunt voor om die AO/IC op het gewenste nivo te brengen.

Vriendelijke groet,
Jan Weezenberg

Arnout van Kempen

Reageren begint een uitdaging te worden. Met iPhone en iPad is het inmiddels volmaakt onmogelijk geworden, en mijn laptop gebruik ik zelf steeds minder. Maar goed, genoeg geklaagd.

@Rene van Wingerden: ik ben het eens met de heer Weezenberg, die wetgeving bestaat niet. En eerlijk gezegd vind ik die ook overbodig. Als een organisatie zijn AO/IB niet op orde wil brengen naar de maatstaven van de controlerend accountant, dan niet. De ondernemer moet dat zelf weten, en de RvB (die geen ondernemer is, maar zichzelf wel graag zo noemt) moet doen wat binnen de grenzen gesteld door AVA of RvC passend is.

Ik zie er absoluut geen probleem in als een grote onderneming er voor kiest een AO/IB in te richten die past bij de doelen van de ondernemer, maar die een oncontroleerbare jaarrekening oplevert. Uit de controleverklaring, of uit het ontbreken daarvan, kan de stakeholder voor wie dat van belang is immers weten waar hij aan toe is. Vervolgens kunnen passende maatregelen worden genomen. Ik zou mijn pensioen niet beleggen in aandelen van een vennootschap die niet in staat is op tijd een goedkeurende verklaring bij de jaarrekening te presenteren, en van een bank verwacht ik risico-opslag in de rente of bijvoorbeeld pandrecht oid bij een krediet in een dergelijke situatie. De markt doet dan haar werk en wetgeving is dan, volgens mij per definitie, overbodig en potentieel negatief dus onwenselijk.

Als accountant moet je je advies zo min mogelijk baseren op "het moet van de wetgever" en zoveel mogelijk op "vanwege argument X is het verstandig voor je". Waarde toevoegen blijft de opdracht voor openbaar accountants.

@dhr Weezenberg:

Ik kan me voorstellen dat een gezamenlijke verklaring over de AO/IB voor zowel klant als accountant zinvol kan zijn. Toch zou ik er niet voor pleiten denk ik, omdat ik vind dat de rol van de accountant prima waargemaakt kan worden via de verklaring. Met Jules Muis geloof ik erg in het nut van de oordeelonthouding, waarin de accountant kan uitleggen wat aan de AO/IB ontbreekt. Ik vermoed dat stakeholders, en daarmee ook de gecontroleerde zelf, meer heeft aan een verklaring van oordeelonthouding, dan aan geen verklaring wegens gebrekkige AO/IB.

Aan de andere kant zou het wel interessant zijn te zien wat de vennootschap in de jaarrekening vertelt indien een dergelijk gezamenlijk onderzoek een negatief resultaat oplevert. Aan de eisen van BW 2 is immers voldaan: de opdracht tot controle is verstrekt. Dan zou je dus moeten uitleggen waarom die opdracht niet tot een verklaring heeft geleid. Dat zou nog wel eens een boeiende dynamiek kunnen opleveren.

Jan Weezenberg

@Rene van Wingerden 16 januari 2018
Geachte Heer van Wingerden,
Er is geen wetgeving.
Enkele jaren geleden was er een NBA-consultatie over een nieuwe controleverklaring.
Ik heb toen betoogd, dat in het kader van opdrachtacceptatie daarin een gezamenlijk onderzoek van klant en accountant zou moeten worden uitgevoerd met als uitkomst een verklaring " naar ons beider mening biedt de onderzochte AO/IC voldoende randvoorwaarde voor een succesvolle accountantscontrole".
En als die verklaring niet kwam, dan deed de accountant logischerwijze niet mee.
Dan was er bescherming voor de controleur en er was redelijke zekerheid voor de klant (geen onverwacht meerwerk vanwege te zwakke AO/IC)
Deze aanpak werd in de jaren zestig in de computerindustrie toegepast bij orders voor grote IC-systemen: enkele voorgeselecteerde leveranciers kregen een gezamenlijk studiebudget voor in kaart brengen van de huidige situatie, daarna brachten ze hun offerte uit.
NBA vond het een goede gedachte, maar hield stug vast aan de formulering "het is de verantwoordelijkheid van management enz."

Misschien is het tijd om er nog eens over na te denken.
Kan een aantal tuchtzaken á 10.000 euro besparen en de controleur kan met de rugdekking van de door NBA geformuleerde startverklaring "de poot stijf houden "
Het biedt ook steun aan de recent geformuleerde quality drivers.
Dus kan er mee worden aangetoond dat NBA serieus werk maakt van de kwaliteit van de accountantscontrole.
CEA kan de hiervoor noodzakelijke kennis opnemen in de eindtermen.
Kortom: NBA is aan zet. Een en ander past in de wettelijke opdracht, zoals geformuleerd op de eerste pagina van de website van NBA.

Misschien denkt Arnout er anders over ?

Vriendelijke groet,
Jan Weezenberg

Rene van Wingerden

@Arnout: Naar welke wetgeving kan je wijzen als je je client wil overtuigen dat zijn AO/IC te pover is gegeven zijn omvang?
Op grond van je eigen beoordeling op basis van de accountantsregels zou je dan mogelijk je opdracht moeten teruggeven, maar de client is niet gebonden aan accountantsregels.

Toch kan hij een probleem hebben mocht hij failliet gaan met een gebrekkige AO/IC.

Is er dus ergens algemene regelgeving waaraan je kan toetsen of de AO/IC op voldoende niveau is?
(Mogelijk ergens in het ondernemingsrecht / administratieplicht?)

Peter van der Borgt

De huidige maatschappij kent geen grijstinten meer. En de media (zelfs de serieuze) blijkbaar ook niet meer. Dus welke campagnes je ook voert: de maatschappij kent twee tinten controleverklaringen: het is goed (en dan bedoelen ze ook nog dat de tent niet failliet gaat en dat er geen fraude is gepleegd) en het is niet goed (en dan bedoelen ze: het is fout, dus zal er ook wel gefraudeerd zijn en het bedrijf zal ook wel klappen). De tint "ik weet het niet" is niet meer toegestaan en wordt vertaald als "fout". Het is niet anders.

Arnout van Kempen

Beste Robert,

Leuk dat je mijn suggestie meteen positief oppakt!

Naar aanleiding van de reactie van Jan-Willem heb ik nog even verder gedacht en realiseerde me dat het NBA echt enorm veel energie steekt in voorlichting, educatie, etc. richting leden, studenten en scholieren, zoals de campagne "nu weet je wat een accountant doet". Ook individuele accountants doen veel aan voorlichting. Zodra een KvK weer eens een startersdag heeft bijvoorbeeld, zijn accountants van de partij om ondernemers voor te lichten over aspecten van het ondernemerschap.

Maar wat doet het NBA gericht op de gebruikers? Een flyer dus. Maar verder? Een workshop samen met VEB of Eumedion voor particuliere of professionele beleggers of investeerders met het thema "hoe lees je een jaarrekening" of "de verklaring verklaard"? Heeft de lokale Rabobank bij haar activiteiten voor de lokale beleggingsclubs wel eens een accountant over de vloer om uitleg te geven?

Ik weet dat het accountantsberoep sterk intern gericht is, maar zou daar niet een flinke externe gerichtheid bij moeten? Het maatschappelijk verkeer actief en intensief uitleg geven over al het moois en nuttigs dat accountants doen? Niet gericht op potentieel klanten, maar op gebruikers van wat accountants produceren

Jan Weezenberg

@Alle Bergsma 11 januari 2018
Geachte Heer Bergsma,
Het lijkt misschien nostalgie, maar mijn bedoeling is duidelijk te maken dat er bergen geld worden besteed om zinloze informatie te ontwerpen, in wetten vast te leggen, in nodeloos ingewikkelde computersystemen te produceren, enz.
Ik stel voor terug te gaan naar "SIMPLIFIED ACCOUNTING " en “DEDICATED REPORTING “met duidelijk positieve communicatie-mogelijkheden als basis voor begrijpbare rapportering.
Dan komen we automatisch op het oude thema Informatieve waarde van de jaarrekening.
Een uitstekende (uiterst genuanceerde) beschouwing over dit onderwerp is te vinden in een klassiek artikel van Prof.Dr. L. Traas (Oprichter van de VRC en van de controllersopleiding aan de VU).
DE INFORMATIEVE WAARDE VAN DE JAARREKENING
Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 1976 - 1976 02

Is het ontwerpen van een nieuw conceptual framework een actiepunt voor Arjan Brouwer ?

Vriendelijke groet,
Jan Weezenberg

Frans Kersten

Op grond van de eerder reacties (bij het onderzoek) kan ook de vraag gesteld worden of accountants het zelf wel begrijpen. Daarin werd gewezen op twee zaken:
1) het al dan niet bestaande grijze gebied tussen objectieve en subjectieve verhinderingen (is dit er en zo ja kan dit weggenomen worden);
2) het voortzetten van de opdracht bij voortdurende aanwezigheid van subjectieve verhinderingen, terwijl de opdracht teruggegeven zou moeten worden.
Het tweede zou kunnen bijdragen aan het misverstand onder de gebruikers.

Nu ben ik niet zo oud als de heer Wezenberg, maar wel opgeleid aan de hand van een bundel waarin beide punten m.i. zodanig duidelijk verwoord dat er geen sprake kon zijn van een grijs gebied.
Ik ben al jaren AIB en heb een paar jaar terug n.a.v. een AFM-rapport de toenmalige COS nog eens geraadpleegd. Dit soort problematieken gekoppeld aan begrippen als vervangbare en onvervangbare controle (en dual pupose tests) kon ik toen niet meer vinden.
Niet iedere vooruitgang is een verbetering ...

Alle Bergsma

@Arnout, wat kun je het mooi helder opschrijven! (duim omhoog)

Het lijkt mij een erg goed idee dat de NBA in een publiekscampagne uitleg geeft van wat de accountantsverklaring betekent.
- Zowel voor de oordeelonthouding bij MKB: de interne controles steunen erg op de directeur, als die z'n werk goed doet dan geven de cijfers een goed beeld. Doe de directeur zijn werk niet goed, dan kan het maar zo zijn dat er zaken worden achtergehouden of onjuist gepresenteerd. Daar heb ik als accountant geen oordeel over.

- Maar ook voor de goedkeurende verklaring: de accountant heeft geconstateerd dat de interne controles werken en dat aan de verslaggevingsregels is voldaan. Dat wil echter niet zeggen dat de onderneming niet fraudeert of bewust zaken voor de accountant heeft achtergehouden.

Schone taak voor de NBA.
En voor de individuele accountants, zoals je terecht stelt.

Alle Bergsma

@JanWeezenberg, gelukkig was vroeger alles beter..

Jan Weezenberg

Geachte Heer van Kempen,
Ik ben "niet meer actief RA ".
Ik ben in de jaren vijftig en zestig opgegroeid met dunne jaarverslagen die ik kon uitleggen aan de ondernemingsraad.
De accountant schreef in zijn verklaring: grondslagen: goed koopmansgebruik.
Duidelijke kengetallen over liquiditeit, rentabiliteit en solvabiliteit.
Kortom: belanghebbenden kregen de boodschap in hun eigen taal en begrippen apparaat.
Oordeel: Nagezien en akkoord bevonden. (heel af en toe met een voorbehoud bijv. voorraden aan boord van zeeschepen die niet konden worden nageteld).

Als ik nu naar een financieel jaarverslag kijk zie ik een controleverklaring waarin staat wat er allemaal is gedaan. Maar dat zegt mij NIETS : allemaal losse getallen, al dan niet in bijlagen. De relatie tussen getallen en de boodschap van de verklaring ontgaat mij volledig.
Het meeste mis ik de eerste zin van het accountantsverhaal: wij hebben het stelsel van interne beheersing beoordeeld op aanwezigheid , doelmatigheid en continu doeltreffendheid en als een goede randvoorwaarde voor onze controle kunnen beschouwen.
Zo nee zeg dan: we geven geen goedkeurende verklaring.

En het mooie van die tijd: er was geen RJ nodig en ook geen GAAP, IFRS, en noem al de subtotalen in de verlies-en winstrekening.

Als je een groot aquarium hebt met zeer helder water, en je gooit daar een of twee grote potten zwarte inkt door heen, dan kun je de visjes niet meer zien zwemmen.

En dan zie je dat er nogal wat volk op de been is gekomen dat graag in troebel water vist.
12 miljard bij Schuthof bijvoorbeeld.

Misschien moeten we weer eens gaan denken over de informatieve waarde van de jaarrekening.


Vriendelijke groet,
Jan Weezenberg


Jan-Willem Wits

@Robert

Een brochure en een flyer?! Dat is wel heel erg 1.0. Dit lijkt mij bij uitstek een onderwerp dat zich leent voor een goede animatie en heldere tekst en uitleg, inclusief een digitale verwijzing in de verklaring zelf. ;-)

Robert Mul

Beste Arnout,

Goed idee. In juni 2016 heeft de NBA een dergelijke brochure en bijhorende flyer uitgebracht voor gemeenten en provincies: Controleverklaringen verklaard; de strekking van de controleverklaring bij decentrale overheden. Prima om deze op te volgen met brochures voor , andere sectoren en deze actief onder de aandacht te brengen.

https://www.nba.nl/globalassets/themas/thema-publieke-sector/controleverklaringen-verklaard/nba_brochure_controleverklaringen_decentrale_overheden_juni_2016.pdf


Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.