Integriteitsdominees en integriteitskoopmannen
Het maatschappelijk debat is zwanger van idealen als maatschappelijk verantwoord ondernemen, groene investeringen, good governance en integriteit. Internationaal en zeker ook in ons land gaat het welbekende moraliserende vingertje menigmaal omhoog.
Een overvloed aan wet- en regelgeving, integriteitstrainingen, integriteitsseminars, integriteitsbewustwordingsessies en corporate guidelines is over ons gekomen.
Integriteitsdominees prediken van hun kansels. Die staan onder meer in de burelen van De Nederlandsche Bank, de Autoriteit Financiële Markten en de Nederlandse Mededingingsautoriteit. Maar ook aan de toppen van de ondernemingen. De assurance- en compliance-industrie ontwikkelt zich snel.
Weinigen in dit debat wijzen op de spanning die dit alles oplevert voor economische belangen. Natuurlijk wordt wel geklaagd over de hoge kosten, maar er wordt slechts zelden ten principale gewezen op de negatieve werking op de economie.
Integriteit en fraudepreventie is in de achterliggende jaren uitgegroeid tot een van de belangrijkste maatschappelijke probleemvelden. Maar deze preventie loopt lang niet altijd parallel aan, en staat soms zelf haaks op, andere belangrijk maatschappelijke doelstellingen: (bedrijfs)economisch continuïteit en winstmarges.
Het is heel goed mogelijk dat deze economische belangen integriteitsaspecten feitelijk naar de achtergrond drukken.
De Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie (SMVP), waarvan professor Pieter van Vollenhoven voorzitter is, stelt dit in de bundel Economische belangen: barrières voor preventie en bestrijding van (georganiseerde)misdaad.
Een behartenswaardige bundel, vervaardigd in opdracht van het College van Procureurs-generaal, waarin wordt gewezen op de nadruk op snelle afhandelingen in onze logistieke knooppunten Schiphol en de Rotterdamse havens.
Er bestaat grote druk om deze logistieke processen nog meer te versnellen. Maar tegelijkertijd verkleint dit mogelijkheden voor intensieve(re) controles. Passagiers moeten aansluitende vluchten halen, veel goederen hebben een beperkte houdbaarheid.
De douane mag maar maximaal vijf procent van de containers controleren op contrabande. Meer controles leiden tot langere ligtijden voor schepen. Time is money.
Ditzelfde geldt natuurlijk ook voor de naleving van de vele financiële wet- en regelgeving. Compliance-functionarissen moeten intern 'duwen en trekken' om winstgevende business lines in het gareel te krijgen en te houden. En, dit is logisch, aangezien wij toch - naast een land van dominees - van oudsher een land van koopmannen zijn.
Integriteit is dan ook geen juridisch of wetenschappelijk nauw omschreven 'iets', dat statisch is en kan worden gemeten. Neen, integriteitsniveaus binnen organisaties en in complexe systemen als financiële markten en knooppunten als Schiphol en de havens, zijn constant in beweging.
Integriteit is dynamisch en komt tot stand doordat betrokken partijen - toezichthouders, departementen, bedrijven, ceo's, commissarissen, compliance-afdelingen en werknemers - constant met elkaar onderhandelen. In de literatuur wordt gesproken over een negotiated order.
Wij versimpelen integriteit, maatschappelijk verantwoord ondernemen en veiligheid veelal tot artikel 7, lid 2 en creëren daarmee schijnzekerheid, schijnintegriteit en schijnveiligheid. Dat hebben wij nodig.
De werkelijkheid is veel grilliger en onvoorspelbaarder. Dat blijkt wel als een investigative reporter Schiphol in en uit loopt met een 'bom'. Of als een handelaar in Parijs een bank een miljardenverlies toebrengt. Of als Amerikaanse toezichthouders (enkele jaren terug) ABN-AMRO een miljoenen boete opleggen omdat ongebruikelijke transacties niet zijn gemeld.
In werkelijkheid wordt in organisaties constant onderhandeld over integriteit. Er is een onderhandelingstrijd gaande tussen integriteitsdominees en integriteitskoopmannen.
Doordat we angstvallig blijven vasthouden aan de teksten van de dominees drukken we de handelingen van de koopmannen misschien meer onder het vloerkleed dan we willen - en kunnen - aanvaarden. Omdat het niet goed is voor de kurken waarop onze economie draait.
Als hier ook maar een greintje waarheid in zit, dan heeft het maatschappelijk debat dat zwanger is van hooggestemde idealen, iets hypocriets. Maar dat is altijd al zo geweest in ons land van dominees en koopmannen. En we zijn daar trots op.