Gezag, macht en arrogantie
Als jurist lees ik het Nederlands Juristenblad. Op 20 november 2009 publiceerde de Nijmeegse hoogleraar strafrecht, Ybo Buruma, daarin een fraaie column over gezag. Ik scheurde die uit omdat ik het vermoeden had dat ik er nog eens aan zou kunnen refereren. Het verdween om mijn stapeltje andere 'mogelijk nog eens relevante stukken'.
Gisteren, maandag 1 februari, keek ik naar de gesprekken van de Commissie De Wit met Nout Wellink en Arnold Schilder. Ik moest direct aan de column van Buruma terugdenken. Mij waren enige zinnen uit zijn stuk bijgebleven. Zo schreef hij:
"Gezag krijg je door frappante voorbeelden van je kunnen te geven, wist Machiavelli al. Je moet iets kunnen, waarvoor je publiek ontzag heeft. Natuurlijk mislukken in het oog springende acties soms. Daar gaat het juist om! Dingen die iedereen kan en die risicoloos zijn, leveren niet de verdienste op die nodig is om je superioriteit te laten zien."
Buruma spreekt over gezagsdragers en citeert daarbij Hannah Arendt: "De gezagsdrager is tiran noch gelijke." Zelf zegt hij over hen: "Ze moeten iets kunnen doen - het ene moment iets door de vingers zien en het andere een klap geven - maar ze moeten ook openstaan voor lof èn kritiek. Het is wat droevig dat nu het omgekeerde het geval is. Menig gezagsdrager lijdt aan Machtvergessenheit en onderschat zijn eigen kunnen ('de regels'; 'het systeem' etc.). Het gevolg is dat hij ook niet meer laat zien wat ie kan en dus gezag verliest. In plaats daarvan duikt de manager van de weeromstuit weg als er kritiek komt."
Buruma sluit het laatste citaat af met de constatering dat het genoemde symptomen zijn van gebrek aan geloof in het eigen gezag. Gezag dat je niet alleen krijgt, maar ook moet nemen.
En om het laatste gaat het nu net bij Nout Wellink. Terecht of niet: hij is zijn gezag verloren. Hij straalt niet uit de situatie in de hand te hebben. Moet zich continu verdedigen. Daarom was het pleidooi van Jules Muis voor diezelfde commissie zo goed: laat de DNB met een schone lei beginnen. Herstel het gezag. Maak jezelf niet groter dan het belang van de organisatie. Door dat in te zien herwin je overigens enig gezag.
Binnen veel organisaties lopen echter 'leiders' rond die niet regeren op basis van verworven gezag, maar louter op gegeven macht. Die niet handelen vanuit inhoud en argumenten, maar op basis van positie en hiërarchie. Die zich verschuilen achter het systeem, de regels. Of hun autoriteit.
Macht gaat vaak gepaard met arrogantie. Een staaltje daarvan leverde het verhoor met Arnold Schilder op. Hij werd gevraagd naar wat hij vond van de kritiek van Jules Muis op de DNB. Op het toezicht op derivaten en met name op de risico's die kleefden aan het onderbrengen van risico's in Special Purpose Vehicles.
Schilder reageerde als door een hond gebeten. Het was echter maar een Muis. De kritiek van Muis duidde Schilder als gratuit. Hij wees erop dat beide heren elkaar goed kenden: "We zijn beide oud-voorzitter van het NIVRA. Jules had met zijn kritiek naar mij moeten komen, maar ik heb hem nooit gezien."
Een toezichthouder die de signalen niet opvangt - Muis uitte zijn kritiek publiekelijk op de Accountantsdag 2004 en schreef die uit in de vakliteratuur en de Financial Times - of niet op wil vangen, door te blijven wachten in zijn ivoren toren in het DNB-gebouw aan het Frederiksplein, verwerft geen gezag. Het is machtsdenken én bovendien arrogant om te veronderstellen dat het volk wel naar jou komt.
Overigens ken ik Arnold Schilder niet als een machtsdenker en is arrogantie niet het eerste dat bij hem in het oog springt. Wellicht heeft hij ongelukkig geformuleerd. Of heb ik het verkeerd begrepen. Arnold?