Serendipiteit
Het lijkt me een aangename ervaring: zoeken naar een speld in een hooiberg en er uit rollen met een mooie boerenmeid. Er bestaat een fraaie term voor: serendipiteit. Dat gaat erover dat je naar iets op zoekt bent en onverwacht tegen iets geheel anders en bruikbaars aanloopt; een toevalstreffer dus.
Een bekend voorbeeld betreft de ontdekking van de penicilline door Alexander Fleming. Of de ontdekking van Amerika, het theezakje en Viagra. Dat laatste werd in eerste instantie gemaakt ter bestrijding van angina, maar het bleek een bijwerking te hebben. In zekere zin komt serendipiteit in het dagelijkse leven ook voor, denk aan verliefdheid. Daar kun je niet naar op zoek gaan: het overkomt je.
Ik moet eerlijk bekennen dat het begrip serendipiteit voor mij relatief nieuw is. Ik kwam ermee in aanraking toen ik onlangs op een congres mocht spreken na Pek van Andel. Een experimenteel oogheelkundige die vooral bekend is geworden door zijn analyses in de zogeheten Leidse balpenmoord. Hij is de man die het begrip serendipiteit in Nederland bekend heeft gemaakt en er vele lezingen over geeft. Hij kan prachtig vertellen - met vele anekdotes in het Duits, Frans en Engels - over onverwachte ontdekkingen en hoopt binnenkort over dit onderwerp een proefschrift af te ronden. Hij kwam met de omschrijving van de hooiberg en de boerenmeid.
Mooi is bijvoorbeeld ook de volgende anekdote (ontleend aan De Pers, 5 december 2011).
Toen Pek van Andel in de jaren tachtig begon met voordrachten over serendipiteit, kreeg hij eens te horen: hoe kunnen we jouw verhaal serieus nemen als het draait om een woord dat in het woordenboek niet eens voorkomt? Serendipiteit bestaat niet!
Daar moest hij iets op verzinnen. Hij belde met de redactie van de Van Dale, die de boot afhield. Een woord verschijnt pas in het woordenboek als het publiekelijk wordt gebezigd. Waarop Van Andel zijn contacten inschakelde en er kort daarop een journaliste van de Volkskrant bij hem langskwam voor een interview over het fenomeen. Hij stuurde het resultaat naar de Van Dale en sindsdien is serendipiteit een Nederlands woord. Je zou kunnen zeggen dat Pek van Andel de uitvinder ervan is. Of beter: de vinder.
Enfin. Wat moet u hier als lezer van een blog als deze nu weer mee? Een blog die vooral wordt gelezen door vrijeberoepsbeoefenaren zoals accountants en juristen, maar ook door toezichthouders en andere ambtenaren?
Welnu, dit zijn grosso modo niet de meest creatieve geesten (ik kan het weten: ben accountant en jurist, was achttien jaar ambtenaar). En daarom zou ik u willen stimuleren denkoefeningen te doen om de creatieve geest te ontwikkelen. De gebaande paden soms te verlaten. Aan uw klanten of onder toezicht gestelden vragen te stellen waar ze niet op rekenen. Hen te verrassen. Niet alleen checklisten af te werken of standaardcontracten op te maken.
Wellicht komt u dan iets tegen waar u nog nooit aan gedacht had. Doet u die onverwachte vondst. Ontdekt u die 'fraaie' witwasconstructie die u nooit voor mogelijk had gehouden. Of u loopt aan tegen die mooie boerenmeid en wordt verliefd.
Eigenlijk gaat serendipiteit voor mij vooral over verder kijken dan je neus lang is. En dat doet de mens vaak te weinig. Altijd bezig met de waan van de dag. Druk, druk, druk. Veel mensen gedragen zich als bijziende, soms zelfs blinde, gewoontedieren. Dat gedrag beperkt innovatie: het vinden van wegen om de dingen die we moeten doen slimmer, doelmatiger en doeltreffender te doen. Innovatie is nodig om te groeien. Economisch en als mens. Stilstand is achteruitgang.
Wat zegt u? Spiegel ik u een verhaal vol gemeenplaatsen voor? Laat u zich er niet door inspireren, zoals ik wel geïnspireerd raakte door Pek van Andel en zijn anekdotes?
Dat mag, het is aan u. Schuif maar lekker aan bij de volgende vergadering, maak je 1.263ste accountantsverslag of je 170ste toezichtsrapport. Of vul weer een checklist in. Neem een glas, doe een plas en alles zal blijven zoals het was...
Deze bijdrage verscheen in iets andere vorm in Toezicht, zevende jaargang, nummer 2, pagina 12.