Opinie 05 augustus 2013

Nieuwe onafhankelijkheidsregels: gemiste kans voor mkb-accountant

Hoewel men waardering kan hebben voor de poging een heldere structuur aan te brengen in de onafhankelijkheidsvoorschriften, zoals in de concept Verordening inzake de Onafhankelijkheid, is er toch sprake van een gemiste kans, met name voor de mkb-accountant.

Het ter consultatie liggende voorstel is te zeer gericht op de internationale context en speelt te weinig in op actuele ontwikkelingen in de mkb-praktijk.

Immers, er verandert ten opzichte van de vigerende Nadere voorschriften niet zoveel. De onafhankelijkheidsvoorschriften blijven geïnspireerd op de teksten van de International Federation of Accountants (IFAC). De mate van detaillering en de omvang van deze voorschriften blijven beklemmend.

In de oob-context (organisaties van openbaar belang) valt daar niet aan te ontkomen, aangezien wij ons zullen moeten conformeren aan de internationale praktijk. Maar in het mkb is die noodzaak minder aanwezig. En er is alle aanleiding om ons af te vragen of wij voor de mkbpraktijk niet een andere weg zouden moeten inslaan.

Zoals bekend maakt de huidige zowel als de voorgestelde regelgeving een rigide onderscheid tussen 'aan assurance verwant' (niet onafhankelijk) en assurance (wel onafhankelijk). Echter, als we er van uit mogen gaan dat alles wat een accountant doet assurance is, dan komt de ratio aan dit onderscheid te ontvallen. En juist dat argument speelt een rol in de lopende discussie over de aanpassing van NV COS 4410; het ligt ook ten grondslag aan de al lang bestaande bezwaren tegen de formulering van de samenstellingsverklaring ("geen enkele zekerheid").

Meer in het algemeen focust de discussie over 'assurance op maat' op de vrijheid voor de accountant om aan zijn samenstelwerkzaamheden assurance-elementen toe te voegen, die vervolgens terugkomen in een assurance-rapport op maat voor stakeholders die we kennen. Dit in tegenstelling tot de huidige, nietszeggende, samenstellingsverklaring, en ook in tegenstelling tot de huidige regelgeving inzake specifiek overeengekomen werkzaamheden, die geen assurance bieden maar de conclusie overlaten aan de lezer.

Echter, wanneer we overwegen om assurance op maat mogelijk te maken in het mkb, dan zullen we ook iets moeten met onafhankelijkheid. Het zonder meer toepassen van de regels zoals die gelden voor de controlepraktijk ligt hier niet per sé voor de hand: we zoeken nu juist een maatwerkoplossing voor het mkb, waarbij we ons niet laten leiden door internationale regelgeving maar eerder ons vertrekpunt nemen in de bestaande samenstelpraktijk.

Kortom: wat doen we met onafhankelijkheid bij assurance op maat voor het mkb?

Daarbij gaat het om fundamentele principes als objectiviteit, professionaliteit en een professioneel-kritische instelling. Wat is een zinvolle manier om deze geesteshouding in de mkb-assurance-praktijk te waarborgen, daarbij in aanmerking nemende dat de accountant in het mkb de spil is in een relatienetwerk rond de mkb-ondernemer, waarbij advies en assurance hand in hand moeten gaan?

Mij dunkt dat het antwoord niet ligt in uitgebreide en gedetailleerde regelgeving, maar in een op de mkb-praktijk gerichte risicoanalyse ten aanzien van de vertrouwensrelatie die de accountant heeft met verschillende stakeholders.

Waar zitten nu werkelijk de risico's dat een mkb accountant eenzijdig leunt naar het belang van de opdrachtgever ten koste van andere stakeholders? Mijn ervaring is dat daar twee hoofdoorzaken voor zijn.

Ten eerste het goodwill systeem. Wie zojuist een vermogen heeft betaald voor een praktijkovername, heeft angst dat klanten weglopen en zal daarom geneigd kunnen zijn onevenredig veel gewicht aan het klantbelang te geven, ten koste van de andere stakeholders.

En ten tweede het werken voor gemeenschappelijke rekening met andere beroepsbeoefenaars, niet zijnde accountants (dus consultants en fiscalisten), die het beginsel van objectiviteit niet zozeer (of liever: juist niet) in de genen hebben zitten. Die lijden immers schade als er een klant vertrekt en zullen dus de accountant onder druk kunnen zetten om toegeeflijk te zijn.

Dan zouden dat de bepalingen moeten zijn voor mkb-accountants met een assurance-praktijk. Een verbod op goodwill en een verbod op werken voor gemene rekening met andere beroepsbeoefenaars.

De rest van het voorgestelde pakket aan regels kunnen we missen in het mkb.