De paus, accountants en de NBA
Het komt niet vaak voor dat ik over iets kerkelijks schrijf. Maar nu we toch in Kerstsfeer zijn laat ik me inspireren door paus Franciscus. Hij sprak zijn kardinalen en bisschoppen deze week in zijn kerstboodschap kritisch toe.
De paus benoemde in zijn toespraak vijftien hoofdkwalen binnen de curie, het bestuurlijke apparaat van de kerk. NRC Handelsblad noemde er op de voorpagina van de krant vijf, die ik in cursief van commentaar voorzie:
1. Spirituele Alzheimer: ‘Je eerste liefde vergeten', de reden waarom je priester bent geworden, en alleen maar bezig zijn met je dagelijkse zorgen en behoeftes.
Iedere professional, dus ook een accountant, moet zich af en toe bezinnen op de vraag waarom hij zijn vak heeft verkozen. Waar lag en ligt zijn trots en passie? Dáár gaat het om. Niet om veel geld verdienen, een boot, een tweede huis of de derde vrouw.
2. Existentiële schizofrenie: een dubbelleven leiden en als bureaucraat anderen strenge regels voorhouden maar in het geheim zelf een heel ander leven leiden.
Accountants zijn vaak streng voor anderen. Zodra de administratieve organisatie of interne beheersing niet op orde is. Er gebreken zijn in de corporate governance of compliance bij cliënten. Of als - zoals bij gemeentes (?!) - er niet kan worden gesteund op de interne controle of kwaliteitssystemen. Maar als het om soortgelijke zaken binnen accountantsorganisaties gaat is er een strenge AFM als toezichthouder nodig om het accountantshuis op orde te krijgen.
3. Vergoddelijken van bazen: je meerdere naar de mond praten om carrière te maken en alleen maar denken aan wat je zelf kan bereiken met je werk, niet aan wat je kunt geven.
Wat de paus zegt lijkt op ‘likken naar boven, trappen naar beneden'. Om hogerop te komen, ten koste van anderen. Maar ook van jezelf. De beschreven cultuur doet sterk denken aan het ‘up-or-out model' dat we vanuit de accountancy goed kennen. Dat model heeft ‘rauwe' kantjes.
4. Een begrafenisgezicht trekken: denken dat je om serieus te zijn somber en streng moet kijken. ‘Theatrale strengheid en steriel pessimisme zijn vaak symptomen van angst en onzekerheid.'
Ook hier beschrijft de paus de neiging tot handelen omdat het bij het ambt hoort. Maar eigenlijk wijst hij op een gebrek aan authenticiteit. Doen accountants ook niet vaak ‘alsof'? Met andere woorden: ‘faken' zij? Bijvoorbeeld dat het voldoen aan regels en checklisten is waar het om gaat? Alsof de formele werkelijkheid belangrijker is dan de materiële?
5. Steeds maar meer willen: dat gebeurt als iemand ‘probeert een existentiële leegte in zijn hart te vullen met materiële goederen, niet uit noodzaak, maar om zich veiliger te voelen'.
Kennelijk is de geestelijke problematiek niet anders dan de aardse. Treffen we leegte en dikdoenerij ook aan binnen de kerk. Maar ook binnen ons vakgebied: ieder jaar moeten omzet en resultaat in rechte lijn (exponentieel mag ook) stijgen. Zo ook ons loon en de partnerfee. In grafieken die tonen als een ‘stairway to heaven'. Die niet bestaat, zoals we allemaal weten.....
Soit. Tot zover. Ter overweging. En ter inspiratie voor de beoogde nieuwe NBA-voorzitter, Pieter Jongstra. Hij kan de door de paus opgeworpen punten - die niet hadden misstaan in het rapport van de Werkgroep Toekomst Accountantsberoep - zo meenemen in zijn beleidsvoornemens en -plan.
Want dat er iets moet veranderen binnen ons beroep en onze beroepscultuur is wel duidelijk. Zelfreflectie en het beantwoorden van existentiële vragen passen daarbij. Het volgt uit het rapport van de werkgroep, uit de laatste bijdrage van NBA-directeur Berry Wammes en ook uit het recente interview met Marie Pauline Lauret in de laatste Accountancynieuws.
Laatstgenoemde duidt messcherp de problematiek van de bestuurscultuur van de beroepsorganisatie. Zij is niet de eerste die daarop wijst. Ik deed dat eerder op ledenvergaderingen en onlangs kwam de Algemene Rekenkamer er ook mee. En als ik mij niet vergis, speelt de discussie ook binnen het NBA-bestuur zelve.
Eigenlijk moeten we niet wachten op Pieter Jongstra en zijn beleidsvoornemens en -plan. Eigenlijk moeten we de nieuwe voorzitter nu reeds gaan helpen door de bestuursstructuur van de NBA voor zijn aantreden door te lichten en bij zijn aantreden op de schop te gooien. Wellicht zelfs langs de door de paus geschetste lijnen.
Opdat de nieuwe NBA-voorzitter straks met een schone lei kan beginnen en zijn energie optimaal kan aanwenden om ervoor te zorgen dat het beroep in 2015 niet telkens zo ongelooflijk voor schut staat als in het afgelopen jaar.
Het goede nieuws? In 2015 kan het alleen maar beter gaan. Toch?