Opinie 14 januari 2016

Materialiteit? Het staat in de COS!

Het NBA wil per 2017 een herzien stramien opnemen in de Handboek Regelgeving Accountancy HRA, maar niet in de controlestandaarden (COS). Dit stramien geeft uitleg bij begrippen uit de COS en ook al maakt het geen onderdeel uit van de COS, het ligt voor de hand dat het wel gezag zal hebben.

Over materialiteit zegt dit stramien eigenlijk de bekende dingen:

'Afwijkingen, met inbegrip van weglatingen, worden verondersteld van materieel belang te zijn indien hiervan, afzonderlijk of geaggregeerd, redelijkerwijs zou kunnen worden verwacht dat zij een invloed hebben op de relevante beslissingen die beoogde gebruikers nemen op basis van de informatie over het onderzoeksobject.’

Interessant is dat het begrip 'materieel belang’ niet wordt verklaard. Het begrip komt echter wel dertig keer voor in het Stramien. Het gebruikte begrip is dan in alle gevallen 'een afwijking van materieel belang’, behalve in de formulering van een oordeel. Daar wordt steeds een voorbeeld gegeven van de vorm 'in alle van materieel belang zijnde opzichten'.

Dit levert een aardige conclusie op: blijkbaar kan volgens het Stramien een 'opzicht' (gezichtspunt) materieel zijn, en een afwijking kan materieel zijn. Maar dat een post ook materieel kan zijn, is kennelijk irrelevant voor het Stramien en dus voor assurance-opdrachten. Dat lijkt ook logisch, gezien het feit dat materialiteit niet zelfstandig gedefinieerd wordt, maar via een indirecte uitleg van afwijkingen die al dan niet materieel zijn.

Iedere logica, en iedere interpretatie van het Stramien, verzet zich tegen het idee dat een post materieel kan zijn. Vanuit de gebruiker klopt dat ook. De gebruiker neemt geen beslissing vanwege het feit dat een post een bepaalde 'materiële' omvang heeft, maar vanwege het feit dat een post een bepaalde afwijking van de werkelijkheid vertoont.

Maar wat moeten we dan met COS 501 en COS 330? Daar staat wel 'indien de voorraad van materieel belang is' (COS 501.4) en 'de transactiestromen, rekeningsaldi en in de financiële overzichten opgenomen toelichtingen die van materieel belang zijn' (COS 330.18).

Gedacht vanuit Stramien, COS en doel van de accountantscontrole, lijkt de enig aanvaardbare interpretatie 'een post die mogelijk een materiële afwijking bevat', terwijl veel accountants en toetsers dit lijken te lezen als 'een post die monetair groter is dan de materialiteitsgrens'. 

Aan de andere kant, een opvatting die ook met enige regelmaat gehoord wordt, vooral rond COS 330.18: van 'grote' posten wil je, ook al heb je geen risico op een afwijking van materieel belang gezien, toch even toetsen of het allemaal wel echt goed zit. En dus doe je daar wat aanvullende gegevensgerichte werkzaamheden.

Diezelfde logica is bij COS 501.4, waar het gaat om het bijwonen van voorraadinventarisaties, weer lastiger vol te houden. Waarom zou ik inventariseren op grond van de omvang van de voorraad en niet op grond van het risico op een afwijking in de voorraad?

Nu zou je kunnen denken: dan lezen we toch even de toelichting van de regelgever bij de regels? Het NBA doet bij verordeningen meestal een toelichting en uitleg, zodat we goed kunnen begrijpen wat de bedoeling is.

Voor de COS moeten we niet bij de NBA zijn, maar bij de internationale regelgever, IFAC. Op de site van IFAC kunnen we teruglezen welke overwegingen speelden tijdens het herschrijven van de COS naar de huidige vorm. Als u het in detail wil bekijken, volgt u deze link.

Zo kunt u de notulen uit 2007 van de vergadering in Washington lezen. U zal daar ontdekken dat in COS 501 wordt gesproken over 'Indien de voorraad van materieel belang is' omdat 'The Task Force believes, however, that such reference is appropriate in light of the procedural nature of the standard. Further, it believes that the extant wording should be retained to avoid any inadvertent change in practice or the scope of the requirements.’

Anders gezegd, er wordt gesproken over een 'materiële post', zonder dat ergens staat wat een materiële post exact is, om te bevorderen dat praktijk en scope van opdrachten niet anders wordt dan voor de huidige COS gebruikt werd.

Mooi, maar nu is het 2016 en accountants die een voorraadopname niet bijwonen, omdat ze beredeneerd hebben dat in de voorraad geen risico op een materiële fout zit, krijgen van toetsers op hun donder. Niet met inhoudelijke argumenten, maar met het argument 'het staat in de COS'.

Mijn vragen zijn simpel deze:

1. Wat staat er echt in de COS en wat is kennelijk de bedoeling van die tekst?
2. Is 'het staat in de COS' wel een argument, als we niet zo nauwkeurig kunnen aantonen wat daar precies staat en wat daar precies door de regelgever bedoeld werd?