Vincent van Werkhoven

Het huwelijk brengt een veelvoud aan verplichtingen met zich mee. Een van die verplichtingen is dat echtelieden elkaar toestemming dienen te verlenen voor bepaalde rechtshandelingen. Dit ook het geval zijn als deze ogenschijnlijk in het kader van het beroep of bedrijf van de echtgenoot plaatsvinden. Een vaak voorkomend geval is het sluiten van overeenkomsten die ertoe strekken dat de echtgenoot zich als borg of hoofdelijk medeschuldenaar verbindt, zich voor een derde sterk maakt of zich tot zekerheidstelling voor een schuld van een derde verbindt.

Voor overeenkomsten die worden gesloten in de normale uitoefening van een beroep of bedrijf is de toestemming in principe niet nodig. Als het toestemmingsvereiste al niet over het hoofd wordt gezien, wordt snel aangenomen dat een rechtshandeling plaatsvindt in het kader van de normale bedrijfsuitoefening van een onderneming. Maar dat ligt vaak anders: de ondernemersuitzondering dient zeer beperkt te worden uitgelegd, zo blijkt uit vaste jurisprudentie. Recent werden er twee uitspraken gewezen waarin de echtgenote met succes een beroep deed op de vernietigingsgrond van artikel 1:88 van het Burgerlijk Wetboek.

Bescherming gezin

Uit de ontstaansgeschiedenis van het betreffende wetsartikel volgt dat de wetgever het beginsel van gezinsbescherming, in het bijzonder de bescherming van de echtgenoot, belangrijk achtte. De Hoge Raad besloot mede naar aanleiding daarvan dat het begrip 'normale bedrijfsuitoefening' restrictief dient te worden uitgelegd en zich beperkt tot handelingen die tot de normale, gebruikelijke bedrijfshandelingen behoren. 

Het is niet voldoende dat de handeling normale bedrijfshandelingen begunstigd of daarvoor de noodzakelijke voorwaarden creëert. De toestemming van de andere echtgenoot is alleen niet vereist indien de rechtshandeling waarvoor de zekerheid wordt verstrekt zelf behoort tot de rechtshandelingen die in de normale uitoefening van een bedrijf plegen te worden verricht. Overigens maakt het voor de toepassing van artikel 1:88 niet uit welk huwelijksvermogensregime van toepassing is, waardoor het toestemmingsvereiste ook geldt voor echtelieden die onder het maken van huwelijksvoorwaarden zijn gehuwd.

Persoonlijke garantstelling

In een uitspraak van het Hof Arnhem-Leeuwarden van 21 juni 2016 ging het om het volgende geval. Een grootaandeelhouder van een groothandel in machineonderdelen sloot een koopovereenkomst met een ijzerhandel. In twee jaar wordt er voor meer dan 80.000 euro aan materialen geleverd. De facturen blijven onbetaald en na ettelijke betalingsbeloften wordt door de vennootschap en de grootaandeelhouder een verklaring afgegeven op grond waarvan laatstgenoemde garant staat voor de voldoening van de openstaande nota'.

Nadat enige tijd later de groothandel in machineonderdelen failleert, maant de ijzerhandel de grootaandeelhouder de openstaande nota's te voldoen. Daar steekt de echtgenote van de grootaandeelhouder een stokje voor: zij laat per brief aan de ijzerhandel weten dat zij haar toestemming niet heeft verleend voor de garantstelling en dat zij de daartoe strekkende overeenkomst vernietigt. In de procedure die volgt stelt de leverancier zich op het standpunt dat de borgstelling is geschied in het kader van de normale bedrijfsuitoefening van de onderneming.

Zonder succes: het Hof oordeelt dat in het licht van de gezinsbeschermingsgedachte de levering op krediet met de persoonlijke borgstelling niet in de normale uitoefening van het bedrijf is geschied, waardoor de toestemming van de echtgenote van de grootaandeelhouder vereist was. Door de vernietiging van de echtgenote kan de leverancier de nota's dus niet verhalen op de grootaandeelhouder.

Vermogensinstandhoudingsverklaring

In een uitspraak van de Rechtbank Rotterdam ging het om een door een bestuurder afgegeven contragarantie op grond waarvan de bestuurder mede aansprakelijk zou worden voor schulden van zijn onderneming indien niet alle binnenkomende gelden voor een specifiek project zouden worden aangewend. Nadat de vennootschap failliet gaat en de bestuurder uit hoofde van de afgegeven verklaring wordt aangesproken, vernietigt de echtgenote van de bestuurder de overeenkomst. De bouwonderneming ten behoeve waarvan de contragarantie was afgegeven stelt in de aanhangig gemaakte procedure dat de vermogensinstandhoudingsverklaring werd afgegeven in het kader van de normale bedrijfsuitoefening.

Tevergeefs, zo blijkt uit het oordeel van de rechtbank. De vermogensinstandhoudingsverklaring heeft een uitzonderlijk karakter en is niet aangegaan in de normale bedrijfsuitoefening. Dat uitzonderlijke karakter blijkt uit de omstandigheid dat in het concern in de voorafgaande tien jaar geen vergelijkbare garantie was verleend en dat de verklaring uitsluitend werd afgegeven in verband met de dreigende discontinuïteit van de onderneming. De Rechtbank komt tot de conclusie dat ook in dit geval de echtgenote van de bestuurder haar toestemming had moeten verlenen. 

Bij twijfel vastleggen 

Zodra natuurlijke personen zich verbinden voor de verplichtingen van een derde, of het nou door middel van een borgstelling, een garantie of als hoofdelijk medeschuldenaar is, verdient het aanbeveling om bedachtzaam te zijn op echtgenoten die moeten meewerken. Indien de ondernemer is gehuwd (of een geregistreerd partnerschap is aangegaan) zal altijd moeten worden nagegaan in hoeverre de handeling wordt verricht in het kader van de normale uitoefening van een beroep of bedrijf. Doordat dit begrip beperkt dient te worden uitgelegd is het verstandig om bij twijfel de medewerking van de echtgenoot of geregistreerd partner te verlangen en die medewerking vast te leggen.