Henk Vlaming

In het aangezicht van instortende markten, faillissementen en ontslagen is er toch een lichtpuntje. Begin oktober nam de Eerste Kamer de Wet homologatie onderhands akkoord (WHOA) aan. Deze wet is bedoeld om bedrijven te redden die in de basis gezond zijn. Onwillige crediteuren kunnen worden gedwongen om toch mee te werken aan schuldsanering. "Deze wet kan een win-winsituatie opleveren door in de kern gezonde bedrijven te laten bestaan, terwijl crediteuren nog een deel van hun geld krijgen", zegt Roelof Jan Smit van Brouwers Accountants en Adviseurs.

De WHOA komt precies op het moment dat een schuldencrisis voor de deur staat. Volgens ING zal het aantal faillissementen volgend jaar verdrievoudigen. Kredietbeoordelaar Coface voorspelt dat er tot eind volgend jaar 8.500 bedrijven het loodje leggen. Dat het aantal faillissementen afgelopen maanden juist daalde (van 335 in april tot 175 in augustus), schrijven economen toe aan de steunmaatregelen van de overheid.

Maar onder de oppervlakte hopen de schulden zich op. Zo staan 185.000 ondernemers voor meer dan tien miljard euro in het krijt bij de Belastingdienst; allemaal uitgestelde betalingen voor btw en loonbelasting. Banken steunden 111.000 bedrijven met zeven miljard euro in de vorm van kredieten en uitgestelde betalingen. Nu de crisis voortduurt wordt aflossing moeilijk.

Betalingsregelingen

"De telefoon staat roodgloeiend van emotionele horecaondernemers", zegt Mark Tamsma van Horeca Accountancy, een gespecialiseerd accountantskantoor. "Moeten we personeel in dienst houden of ontslaan, vragen ze. Het antwoord heb ik niet, we weten niet hoe lang de sluiting zal duren. Wat ik wel weet is dat niet alle horecaondernemers een faillissement kunnen vermijden."

'De telefoon staat roodgloeiend van emotionele horecaondernemers.'

De Belastingdienst is als grote debiteur nog niet het grootste probleem, stelt Tamsma. "Toeleveranciers en pandeigenaren hebben met betalingsregelingen gefungeerd als de grootste financiers van ondernemers. Maar ze vragen zich steeds vaker af wat het behoud van bepaalde klanten hen waard is. Bij hen is de steun ook niet onbeperkt."

De WHOA biedt nieuwe mogelijkheden voor schuldsanering in plaats van faillissementen. Voorwaarde is dat een meerderheid van de schuldeisers instemt met een herstructureringsplan. De rechter kan onwillige schuldeisers dwingen om mee te doen. "Ik vind het mooi dat dit uitgevoerd gaat worden", zegt Gert-Jan Struik van Struik Accountants. "Vroeger probeerden ondernemers in het nauw ook wel in gesprek te gaan met schuldeisers. Maar een akkoord sluiten kostte tijd die er vaak niet meer is. Meestal trok de financier de stekker eruit. Saneringspogingen liepen vaak vast op een enkele weigerachtige crediteur."

De verwachting is dat veel accountants te maken krijgen met de WHOA. Bij uitstek zijn zij degenen met een goed zicht op de vitaliteit van een onderneming. "Ik zie in onze faillissementspraktijk bedrijven die ogenschijnlijk gezond leken, maar die technisch failliet waren", zegt Struik. "Zulke bedrijven blijven in leven doordat de crediteuren de betalingstermijnen oprekken. Of doordat een groepsmaatschappij geld blijft pompen in een dochter."

Gevoel

Accountants zijn vanuit hun deskundigheid ook degenen die een herstructureringsplan kunnen opstellen en onderbouwen. "Als ik een klant jarenlang bedien, dan kan ik inderdaad iets over zeggen over het perspectief", vertelt Bert Kortekaas van K+M Adviserende Accountants. "Van elke branche ken ik de cijfers en de gemiddelden, daar kan ik de informatie van mijn klant uitstekend mee vergelijken. Ik ga ook af op mijn gevoel. Ik heb wel eens tegen klanten gezegd dat ik niet geloof in de goede afloop."

Soms is de coronacrisis de boosdoener, andere keren overmacht of onoplettendheid. "Vaak zit het in de basis al niet goed", zegt Patrick Steeghs van accountantskantoor Schooten Advies. "Vooral bedrijven zonder financieel directeur of hoofd administratie kijken nauwelijks naar het financiële dashboard dat wij voor ze inrichten. Leuk die grafieken en tabellen, maar ondernemers zijn druk met hun business."

'Leuk die grafieken en tabellen, maar ondernemers zijn druk met hun business.'

Niet altijd ziet de accountant het onheil aankomen. "Er zijn klanten die wij maar een keer per jaar zien, dat is bij het opmaken van de jaarcijfers", zegt Gert-Jan Struik. "Dan lukt het niet om de vinger aan de pols te houden."

Totdat de schulden onhoudbaar worden. "Dan wordt de ondernemer dagelijks platgebeld door schuldeisers", zegt Patrick Steeghs. "Volgende week betaal ik: dat soort beloften doen ondernemers dan, waar ze zich niet aan houden. Uiteindelijk zijn wij de huisarts met wie de ze hun ellende delen. Ze overzien hun financiën niet meer, ze schamen zich en vragen ons om de financiën op een rij te zetten."

Stoppen

Afgelopen najaar deed de Kamer van Koophandel een oproep aan ondernemers om hun bedrijven zo nodig te sluiten. De organisatie vreest dat velen zich diep in de schulden steken om de zaak overeind te houden. "Het is heel moeilijk om je droom los te laten", zegt Marije Hovestad, hoofd van de KvK-adviseurs. "Maar deze ingewikkelde situatie vraagt om een kritische blik op je bedrijf."

Soms is dan het enige juiste advies om te stoppen met de onderneming, zegt Bert Kortekaas. "Schulden bouwen zich sluipend op, totdat er niet meer voldoende liquide middelen zijn en ook het privévermogen eraan gaat. Een vroegtijdig afscheid van je onderneming getuigt dan van goed ondernemerschap."

Dit soort bedrijven is ook met de WHOA niet meer te redden, denk Silvia Pels, jurist bij accountantskantoor Brouwers. "Als het vijf voor twaalf is en het geld is echt op, dan biedt ook de WHOA geen soelaas. Er moeten waarderingen gemaakt worden, een businessplan worden opgesteld en de rechter moet bij het traject betrokken worden. Ben je eenmaal gestrand, dan lukt dat niet meer."

"Dan zijn wij de boodschapper", zegt Bert Kortekaas. "Niet een rol die ik prettig vind. Het is beter als de ondernemer de conclusie zelf trekt. Als mijn prognose is dat de cijfers rood blijven, stel ik de vraag hoe de ondernemer het tekort denkt te financieren."

Tot de laatste snik

De meeste accountants begeleiden de ondernemer ook naar het laatste einde, zegt Patrick Steeghs. "Helpen tot de laatste snik, ook al weet je dat je facturen waarschijnlijk niet worden betaald. Natuurlijk werken we niet gratis, we proberen een betalingsregeling af te spreken. Maar klanten die ons jaren trouw hebben betaald, laten we niet vallen als het ze tegenzit. Bij een doorstart zijn wij als eerste weer aan boord. Komt er een curator aan boord die bepaalde werkzaamheden vraagt, dan gaat de factuur daar naartoe."

'Klanten die ons jaren trouw hebben betaald, laten we niet vallen als het ze tegenzit.'

Blijft de ondernemer zich verzetten tegen het onvermijdelijke, dan heeft dat invloed op de relatie, zegt Mark Tamsma. "Sommige ondernemer blijven zelfs vechten op een zinkend schip. Mijn taak is om de struisvogel uit het zand te halen, schade te beperken en te laten zien dat verzet uitstel van executie is. Wil de ondernemer daar niet aan, dan houdt het een keer op, zeker als ik het gevoel heb dat ik aan een dood paard trek. Dan adviseer ik om een andere deskundige te raadplegen."

Welke bedrijven profiteren dan wel van de WHOA? Diegenen met een schuldenberg die niet voortvloeit uit falend ondernemerschap, die beschikken over een goede orderportefeuille en die het vertrouwen winnen van financiers. "Zonder zulke vooruitzichten heeft het geen zin", zegt Roelof Jan Smit. "Het gaat om het vertrouwen en ook om belangen. Sommige bedrijven hebben slechts een paar leveranciers die willen dat hun klant overeind blijft. Zonder schuldsanering lopen ze het risico dat ze niets krijgen. Activa die gewaardeerd worden tegen liquiditeitswaarde zijn heel wat minder waard dan bij going concern."

Waardebepaling

Waardebepaling van een bedrijf is van doorslaggevend belang bij de herstructurering van schulden, zegt Aroen Kuitenbrouwer van advocatenkantoor Allen & Overy. "Naast de boekwaarde moeten de liquidatiewaarde en de reorganisatiewaarde worden vastgesteld. Die waarden bepalen hoeveel geld een crediteur krijgt conform de insolventieladder. Ik denk dat deze waardebepalingen nog veel discussie zullen losmaken bij crediteuren."

Als de WHOA tenminste zal aanslaan. Dat is volgens Gert-Jan Struik nog geen uitgemaakte zaak. "Het initiatief zal van de ondernemers moeten uitgaan, die weten het beste hoe ze ervoor staan. Maar als het betaalgedrag niet optimaal was, weet ik niet hoe groot het enthousiasme van crediteuren zal zijn om schulden te saneren."

Volgens Géza Orbán, universitair docent financiering en zekerheid aan de Universiteit van Amsterdam en verbonden aan Allen & Overy, zal de wet wel degelijk leiden tot meer bereidheid om schulden te herstructureren. "De eerste tijd zal een aantal voorbeeldzaken aan de rechtbank worden voorgelegd. Daaruit wordt duidelijk hoe de rechter oordeelt. Ik denk dat crediteuren er daarna vaker onderling uitkomen. Ze weten dat ze een WHOA-procedure riskeren als ze tegenwerken. Dan is medewerking een effectievere oplossing."