Rens Wildenbeest

Minister Hoekstra neemt in zijn brief aan de Tweede Kamer van 20 maart 2020 de aanbeveling van de Commissie Toekomst Accountancysector (CTA) over, om de governancestructuur bij accountantsorganisaties te versterken. Hierbij wordt scherp intern toezicht gezien als een waarborg voor de kwaliteit van wettelijke controles. De nadere uitwerking van de aanbeveling volgt later. Aanbeveling 10 van de CTA en de brief van de minister roepen echter vragen op.

Het antwoord op die vragen is van belang voor een goede uitwerking van de aanbeveling. Mijn oproep aan de beroepsgroep: ga er zélf mee aan de slag en wacht het ingrijpen van de politiek niet langer af.

Grootste accountantsorganisaties

Accountantsorganisaties hebben een vergunning om de wettelijk verplichte jaarrekeningcontrole te mogen uitvoeren. De aanbeveling van de CTA is gericht op de 'grootste accountantsorganisaties'. De minister overweegt nog hoe de groep van grootste accountantsorganisaties het beste kan worden afgebakend. In het CTA-rapport wordt in dit verband gesproken over de twintig grootste organisaties. Niet duidelijk is welke criteria de commissie daarbij voor ogen heeft.

Uit de laatst bekende jaarrekeningen blijkt dat van de twintig accountantsorganisaties met de hoogste omzet er veertien een toezichthoudend orgaan hebben, in de vorm van een raad van commissarissen. Dit betekent dat door afbakening in deze vorm de voorgestelde maatregel voor de sector betrekkelijk 'pijnloos' is. Overigens is ook onbekend welk marktaandeel deze organisaties hebben en over welke markten we het hierbij hebben.

'De vraag komt op waarom er een nieuwe categorie binnen de accountantsorganisaties moet worden gecreëerd.'

Verder komt de vraag op waarom er een nieuwe categorie binnen de accountantsorganisaties moet worden gecreëerd. We kennen al de 'big four' en de 'zes oob-vergunninghouders'. Met dit voorstel komt er ook een 'top 20 accountantsorganisaties'. Het maatschappelijk verkeer zou hier - in mijn ogen ten onrechte - uit af kunnen leiden dat de organisaties vanaf plaats 21 in de ranglijst geen kwaliteitsproblemen kennen, dat kwaliteit daar minder belangrijk is of dat de noodzaak van intern toezicht bij die organisaties ontbreekt. Ten slotte kunnen verschuivingen van positie rondom plaats 20 ongewenste gevolgen hebben voor de organisaties: wanneer ontstaat of vervalt de verplichting van intern toezicht?

Deze argumenten pleiten voor andere, objectieve criteria op basis waarvan een raad van commissarissen moet worden ingesteld. Behoren bij de 'top 20' is hiervoor niet geschikt. De accountancysector zal naar mijn mening ook nadrukkelijk moeten overwegen of versterking van de governancestructuur niet bij alle accountantsorganisaties noodzakelijk is.

Invulling van de rol van interne toezichthouder

Zoals de CTA al aangeeft is alleen het instellen van een toezichthoudend orgaan niet voldoende. Kennis en kunde in huis halen is goed, maar je moet dit ook tot zijn recht laten komen. Nu heeft een toezichthouder in dit verband ook een eigen verantwoordelijkheid, om ervoor te zorgen dat hij of zij een rol van betekenis vervult. Toch is het goed om specifieke taken van het toezichthoudend orgaan te verankeren in regelgeving. Het toezichthoudend orgaan dient volgens de aanbeveling inspraak te krijgen op belangrijke besluiten over kwaliteit, investeringen, bezoldiging en winstuitkering. Nu staat het bestuur van een accountantsorganisatie, waar leiding en eigendom veelal bij de gezamenlijke partners liggen, waarschijnlijk niet te trappelen om zeggenschap over te dragen. De norm voor 'belangrijke besluiten' moet dan ook helder worden omschreven.

Competenties van de interne toezichthouder

In de CTA-rapportage worden technologische innovatie, aandacht voor fraude en soft skills als belangrijke ontwikkelpunten gezien van de gehele beroepsgroep. Het is goed dat de AFM, als externe toezichthouder, een geschiktheidstoets gaat uitvoeren voor potentiële interne toezichthouders. Naast de geschiktheid van de individuele toezichthouder, is echter ook het functioneren van het interne toezichthoudend orgaan als geheel van belang. Zo moeten bijvoorbeeld voldoende competenties aanwezig zijn om op het niveau van de accountantsorganisatie een zinvolle bijdrage te kunnen leveren aan de hiervoor genoemde ontwikkelpunten. Wordt dit aspect in het externe toezicht betrokken en zo ja, hoe?

In control-verklaring

De NBA steld op 8 december 2016 het te betreuren dat bij de invoering van de nieuwe Nederlandse Corporate Governance Code de voorgestelde in control-verklaring op onvoldoende draagvlak kon rekenen. In zo'n verklaring spreekt het bestuur van een onderneming zich expliciet uit over de effectiviteit van de maatregelen waarmee zij risico's beheerst. Daarbij kan het gaan om operationele en financiële risico's op gebieden die belangrijk zijn voor de performance van de onderneming.

'Het zou accountants- organisaties sieren als zij het initiatief nemen om te komen tot een eigen in control-verklaring in het kader van versterking van de toezichtstructuur.'

De NBA vertegenwoordigt de individuele beroepsbeoefenaren en niet de accountantsorganisaties. Toch zou het die organisaties sieren als zij het initiatief nemen om te komen tot een eigen in control-verklaring in het kader van versterking van de toezichtstructuur.

Verslag van de raad van commissarissen

Ondanks dat veertien van de twintig grootste accountantsorganisaties een raad van commissarissen hebben, is maar beperkt inzicht te verkrijgen in hun functioneren. Afgezien van de big four komen in de jaarrekeningen van deze organisaties nauwelijks verantwoordingsverslagen van de rvc’s voor. Het is dan ook niet goed mogelijk om een beeld te vormen van hoe de rvc's bij die organisaties daadwerkelijk functioneren. Op welke manier gebruik wordt gemaakt van de specifieke kennis en kunde van de rvc is niet helder.

Het instellen van een intern toezichthoudend orgaan draagt volgens de CTA bij aan de kwaliteitsborging van wettelijke controles. Daarom kan, in het kader van het meten van en rapporteren over die kwaliteit, een grondig en inzichtelijk openbaar verslag over het functioneren van dat orgaan niet achterwege blijven. 

Governance Code Accountantsorganisaties

Er bestaan ongeveer zeventien sectorspecifieke governance codes, variërend van kinderopvang tot beursfondsen. Er is echter nog geen code voor accountantsorganisaties. Hierin klinkt door dat de controlerend accountant graag de ander een spiegel voorhoudt, maar zichzelf niet snel herkent in de spiegel die haar of hem wordt voorgehouden.*

Ik pleit ervoor dat de sector in het licht van de door de minister van Financiën aangekondigde maatregelen de handschoen oppakt en proactief aan de slag gaat om het interne toezicht van accountantsorganisaties te versterken. Het is de hoogste tijd om te komen tot een heldere Governance Code Accountantsorganisaties, die wordt omarmd en toetsbaar wordt nageleefd door alle accountants die wettelijke controles uitvoeren.

Noot
* Vrij naar de lezing van juridisch journalist Lex van Almelo tijdens het minisymposium Tien jaar Accountantskamer, op 31 januari 2020 te Zwolle.