Dankzij een robuuster stelsel van controle en toezicht lijkt de kans dat zich hier een Wirecard-affaire voordoet kleiner dan in Duitsland, meent Berry Wammes.

Discussie Column 16 september 2020

Wirecard legt verschillen bloot tussen Nederland en Duitsland

Dat Wirecard de Duitse financiële wereld op zijn grondvesten heeft doen schudden is een understatement. In de Bondsdag tekende zich afgelopen week voldoende politieke steun af voor een  parlementair onderzoek. De affaire raakt de politieke positie van SPD-minister van Financiën en kanselierskandidaat Olaf Scholz en zal ook bondskanselier Angela Merkel niet onberoerd laten.   

Aan de vooravond van een Tweede Kamerdebat over de accountancysector stelde NRC vorige week de voor de hand liggende vraag: hoe waarschijnlijk is het dat Nederland zijn eigen Wirecard kent? De krant interviewde enkele deskundigen die concludeerden dat het risico daarop hier minder groot was. "Zeg nooit nooit, maar ik verwacht het niet" zei AFM-bestuurder Hanzo van Beusekom. "Wij hebben geen versnipperd mandaat en scannen de media actief op mogelijke fraudesignalen." VEB-directeur Paul Koster constateerde dat "de toezichthouder hier veel dichter bij het vuur zit en dat de informatie-uitwisseling in Nederland echt beter is dan in Duitsland".

NRC komt tot conclusies op basis van een klein aantal deskundigen, maar nadere analyse bevestigt dit beeld. Wie de wet- en regelgeving  van beide landen naast elkaar zet en vooral de praktijk daarbij betrekt, kan niet anders dan concluderen dat Nederland over een robuuster regime van controle en toezicht beschikt.

Dat regime is het gevolg van het publieke en politieke debat dat hier woedt sinds 2002, het jaar van de val van Enron en de start van het gedragstoezicht door AFM. Het is tevens de uitdrukking van een politieke cultuur waarin Nederland zich onderscheidt van Duitsland; een cultuur van direct aanspreken en 'gelijke monniken gelijke kappen', die het streven naar transparantie stimuleert. Het is niet toevallig dat de instellingsrapporten van de AFM openbaar zijn en nadrukkelijk door de toezichthouder onder de aandacht van media en politiek zijn gebracht. Niet altijd leuk voor de ondertoezichtgestelden, maar uiteindelijk wel goed voor een stevig publiek en politiek debat. De attitude van de Nederlandse toezichthouder ten aanzien van het openbare debat staat in schril contrast met de Duitse BaFin, die de signalen niet serieus nam en in plaats daarvan de Financial Times aanklaagde vanwege haar publicaties over de vermeende fraude. Dat zou hier moeilijk denkbaar zijn.

De meer open Nederlandse cultuur kenmerkt zich niet alleen door een kritisch parlement en scherp aan de wind zeilende  toezichthouders, maar ook door een accountancysector die (toegegeven, pas na stevige politieke druk) hervormingsvoorstellen initieert en actief deelneemt aan het publieke debat. In 2014 lanceerde de sector een plan met 53 verbetermaatregelen, inclusief een Monitoring Commissie Accountancy om de invoering ervan kritisch te volgen. De nu op tafel liggende aanbevelingen van de door minister Hoekstra ingestelde Commissie Toekomst Accountancysector (CTA) worden door de accountancysector nagenoeg volledig ondersteund.

Die meer open cultuur wordt bovendien geschraagd door een stringentere wetgeving. Zo zijn audit commissies als onderdeel van de Raad van Commissarissen voor beursfondsen in Nederland bij wet verplicht, terwijl het in Duitsland een beursvoorschrift is zonder adequaat toezicht. Dit kon ertoe leiden dat Wirecard gedurende lange tijd zonder eigen audit commissie fungeerde. Toen die commissie ten lange leste werd ingesteld, voldeed deze niet aan de eisen.

Een ander opvallend verschil met Duitsland zijn de raden van commissarissen met externe leden, die in Nederland sinds enkele jaren verplicht zijn voor grote (en binnenkort ook middelgrote) accountantskantoren. Het is een vorm van intern toezicht die door Duitse accountants enkele jaren terug nog werd afgedaan als volstrekt laakbare bemoeienis door buitenstaanders. Ook het kunnen bevragen van de accountant in de vergadering van aandeelhouders is geen usance bij onze oosterburen.

Het Duitse ministerie van Financiën heeft zeer recent voorstellen gedaan om de onafhankelijkheid van de accountant te versterken, maar ook deze voorstellen zijn in  Nederland al praktijk. Het betreft aanpassingen van de Europese auditrichtlijn rond de verplichte kantoorroulatie en de scheiding van controle en advies, die momenteel in Nederland een strenge en in Duitsland een rekkelijke invulling kent.

Daarnaast hebben de Duitsers aangekondigd de beperking van civielrechtelijke aansprakelijkheid te gaan onderzoeken, waar die in Nederland al onbeperkt is. Minder in het oog springend zijn nog de zaken waar de Duitsers niet over reppen, maar die in Nederland inmiddels expliciet zijn afgesproken, waaronder restricties op het gebied van beloningen van partners en een clawback regeling die bonussen terugvordert als prestaties achteraf niet solide blijken te zijn.  

Kan Nederland dan niks leren van zijn oosterburen? Toch wel. Zo pleit Duitsland voor een hervorming van het toezicht op de financiële verslaggeving, onder andere door toezicht op de administratieve processen van beursfondsen. Ook wil men het management aansprakelijk kunnen stellen voor frauduleuze verslaggeving. Dit komt overeen met de pleidooien alhier voor invoering van een control statement en verplichte rapportering over fraude en continuïteit.

Als we de balans opmaken blijkt dat de inspanningen van de politiek, de sector zelf en de toezichthouder, alsmede het publieke debat in Nederland tot een robuuster stelsel van controle en toezicht hebben geleid. Dat is zeker niet perfect en kan nog beter, en fraude kan ook nooit volledig worden uitgesloten, maar de kans dat zich hier een Wirecard-affaire voordoet lijkt daarmee toch geringer dan in Duitsland. Geen reden voor zelfgenoegzaamheid, maar wel iets om voor ogen te hebben in het komende politieke debat.