Invoering van de onderwijsplannen langs de lijnen van het beroepsprofiel vormt een doodlopende weg, meent Jan Bouwens.

Discussie Column 07 mei 2025

Gaan we voor de toekomstbestendige auditor, of nemen we een doodlopende weg?

Op deze site voeren we debat over het beroepsprofiel van de auditor en over het curriculum dat de auditor in spe moet worden aangeboden, om als attesterend auditor te kunnen werken. Ik stel vast dat de invoering van de voorstellen inzake het beroepsprofiel en de opleiding ons in een doodlopende weg leidt.

Wat moet de auditor kunnen, kennen en weten om verstrekkende uitspraken over de rapportages en toekomst van gecontroleerde organisatie te onderbouwen? In welke mate kunnen belanghebbenden (zoals bedrijven en consumenten) erop vertrouwen dat een jaarrekening gecontroleerd door een auditor, beter is dan een jaarrekening die deze controle ontbeert?

Routinewerk is verdwenen

Zo langzamerhand is wel duidelijk dat routinematig werk, zoals het invoeren van gegevens en het uitvoeren van eenvoudige berekeningen is of in snel tempo wordt geautomatiseerd. Wat menselijke auditors waardevol maakt, is hun vermogen om analyses uit te voeren op basis waarvan de auditor een oordeel geeft over de verwerking van economisch relevante feiten (de kwaliteit van de internal controls en governance/sturing) en om een oordeel uit te spreken over de mate waarin deze gebeurtenissen daadwerkelijk goed werden verwerkt in de relevante rapportages (jaarrekening/duurzaamheidsverslag).

Belang van systematische analyse

Het vermogen om complexe situaties te doorgronden, verschillende opties af te wegen en een professioneel kritische houding in praktijk te brengen, vormen het fundament van de auditor. Studenten die leren kritisch te denken, zijn in staat om hallucinatie door AI te onderscheiden van informatie.  Diepgaande administratieve kennis (inclusief boekhoudkundige kennis) blijft in dat verband van eminent belang.  Een auditor moet weten hoe een impairment of een personeelsoptie administratief moet worden verwerkt.

Juist vanwege de grootschalige intrede van AI-gegenereerde (des!)informatie, is er is vanaf nu meer behoefte aan analytisch ingestelde auditors dan ooit. Zo laat  Anthony Bucaro zien dat senior auditors die gedwongen werden analytisch te denken, meer omvattende informatie in hun oordelen beschouwen dan de auditor die het oordeel intuïtief velt. Shane Frederick heeft nadrukkelijk laten zien dat de analyticus, ten opzichte van de intuïtief ingestelde beslisser, minder is afgeleid, onafhankelijker is van wat de tegenpartij zegt, minder overmoedig is en meer open staat voor nieuw bewijs. Dit zijn precies de kenmerken die de auditor nodig heeft om te kunnen beoordelen wat de waarde is van de berekeningen die een machine laten zien. En om niet zelf als een machine op uitkomsten te reageren!

Boekhouden nog altijd van eminent belang

Juist de meest geavanceerde AI-resultaten kunnen verkeerd worden begrepen of misbruikt, als mensen over gebrekkige kennis beschikken inzake accountancy en auditing. Dit vergt niet alleen diepgaande kennis van de toepassing van accountingregels, maar juist ook een attestatie van de onderliggende data om te kunnen beslissen of de gebruiker kan vertrouwen op de verstrekte informatie.  

Zo zagen we bij de Braziliaanse retailer Americanas systematisch onjuiste rapportages omtrent crediteuren, werden fictieve reclamebudgetten opgenomen in de jaarrekening  en werden financiële transacties bewust onjuist weergegeven op de balans. Patroonherkenning en bepaling van het dreigingsrisico zijn instrumenten waar de auditor mee bekend is, maar in een AI-gedomineerde omgeving worden de opbrengsten van fraude hoger dan ooit en is er behoefte aan een versterkte analyse omtrent de adequate verwerking van transacties.  Daarnaast kunnen ook grote fouten onbewust in de rapportages sluipen, zoals bij de bepaling van noodzakelijke voorzieningen voor debiteuren.   

Uiteindelijk dient de auditor het management van het gecontroleerde bedrijf te verrassen, als men fouten (ongemerkt of opzettelijk) heeft gemaakt en verkleint deze met de controle de kans dat rapportages fouten bevat (omdat de opsteller wil voorkomen dat een fout wordt gevonden). Het is aan de auditor om op basis van de analyse een oordeel af te geven, dat marktpartijen een sterkere basis geeft voor hun (financiële) beslissingen dan het geval zou zijn geweest als de auditor er niet was geweest. Vakinhoudelijke kennis van de auditor zorgt ervoor dat (onder meer door AI gegenereerde) informatie kan worden geduid door beslissers. Om de accountancystudent 2025+ te faciliteren, zou het accountancyonderwijs AI moeten gebruiken om studenten te helpen in hun analyses om een diepgaand begrip van het vakgebied te ontwikkelen.

Kortom, de auditor van de toekomst kan (1) uitstekend boekhouden, is (2) in staat om AI in te zetten en de betekenis van de informatie te duiden en (3) stelt een oordeel dat aantoonbaar is terug te voeren op de bewijsstukken.

Ik zie in de onderwijsplannen en beroepsprofielen deze prioriteiten onvoldoende of niet terug. Op pagina 5 van de ontwerpverordening op de beroepsprofielen wordt AI terloops genoemd.  En dat terwijl onderzoek van Henry Friedman e.a. aantoont dat juist hier de toekomstige accountant op intekent. Onderzoek van Kelvin Law en Michael Shen  (uit 2021!) laat er geen twijfel over bestaan: "AI does not replace auditors, but rather changes the skills required for these jobs and improves audit quality". We praten op de site over het verlichten van het onderwijsprogramma en over specialisaties. Dat zijn allemaal afleidingen van de hoofdzaak, die ik in mijn drie kenmerken van de toekomstbestendige auditor vastleg. Invoering van de onderwijsplannen langs de lijnen van het beroepsprofiel vormt een doodlopende weg!