Discussie Opinie

Omarming technologie in de audit zit ook tussen de oren

Peter Eimers roept het accountantsberoep op de krachten te bundelen bij het navigeren in een digitale wereld.

Peter Eimers

In het recente CTA-rapport is een oproep gedaan om innovatie in de controle met data analytics te stimuleren, onder andere door verankering in de controlestandaarden. Ik herken deze oproep vanuit mijn belevingswereld, die zich afspeelt tussen een grote accountantsorganisatie, als opleider van een nieuwe generatie accountants en de beroepsorganisatie. Accountants zijn onzeker over wat kan en wat mag, en zijn vooral bevreesd over wat de interne of externe toetser achteraf zou kunnen vinden van gemaakte keuzes met data analytics. Het is onwennig om vanuit ons oude denkkader ineens out of the box te denken.

Het is alsof we na al jaren te kunnen zwemmen een nieuwe zwemslag moeten aanleren. Het principe is hetzelfde, maar de uitwerking is even wennen. De kern van het controleren is nog steeds het gezond verstand van een intelligent en robuust controleproces, vanaf een diepgaande kennis van de klant en zijn processen, via onderkende risico's op materiële afwijkingen en uit te voeren testwerkzaamheden tot aan de controleverklaring. Dat was onder Frielink en Starreveld al en dat is nog steeds zo. Wat wel anders is, is dat in hun tijd er nog geen algemeen aanvaarde (internationale) controlestandaarden waren. Die zijn er sinds 1998 wel, met per standaard gezond-verstand-doelstellingen gebaseerd op principes. Met vereisten die daaraan invulling geven. Om accountants te helpen de goede keuzes te maken, niet om als checklist te hanteren. In het voorwoord van de ISAs staat niet voor niets "the auditor should have a comprehensive understanding of all ISAs". Om alles in samenhang te zien; ook om soms beargumenteerd de binnenbocht te pakken.

Gezond verstand dus en daar wringt ook de schoen: de kern van onze huidige controlestandaarden is principle based en daarmee tijdloos. Terwijl de afgelopen 10-20 jaar technologie tot een revolutie heeft geleid in de samenleving. Ik durf de stelling aan dat vrijwel elke onderneming een IT-data gedreven business heeft. En als dat vandaag nog niet is, dan is het overmorgen. Er zijn genoeg ondernemingen die geen enkele papierstroom meer hebben en louter vastleggen in systemen.

Net voor kerst 2019 kwam de International Audit & Assurance Standards Board (IAASB) naar buiten met de nieuwe International Standard on Auditing (ISA) 315 over risicoanalyse. Het was hoog tijd dat die vernieuwde standaard werd afgerond. Ook ik heb mijn ongeduld in die context geuit. Ik heb wel een belangrijke les geleerd: verwacht bij innovaties niet dat regelgeving vooruitloopt op de praktijk: het zijn juist de best practices in de praktijk die leidend zijn om regelgeving te vernieuwen. Dat geldt ook voor nieuwe ontwikkelingen, zoals artificial intelligence.

Belangrijke input kwam uit de technologie hoek: de nieuwe ISA 315 is doorspekt van technologie en gaat een aantal keren concreet in op de inzet van data analytics in de planningsfase van de controle. De IAASB Technology Working Group heeft bijgedragen aan enkele belangrijke uitgangspunten voor IAASB:

  1. Data analytics in de controle is geen nieuw beestje naast traditionele testen, maar een moderne tool in de gereedschapskist van de accountant, die afhankelijk van de fase in de controle kan worden ingezet. Dat kunnen systeem- en gegevensgerichte testen zijn maar ook uitermate geschikt voor het diepgaande begrip van de bedrijfsprocessen. Vandaar dat IAASB heeft besloten dat data analytics niet in een aparte standaard moest komen, maar bij elke revisie van controlestandaarden integraal ingevlochten moet worden. Waarvan akte met de ISA 315 Revised. Op dit moment wordt hieraan een vervolg gegeven met een revisie van ISA 500 over audit evidence.
  2. Data analytics is geen hebbedingetje maar steeds meer een onmisbaar hulpmiddel voor een effectieve controle; het gaat echter te ver om data-analytics als een regel te verplichten, ook voor situaties waar data-extractie een probleem blijft, of traditionele procedures ook voldoende comfort geven. Laat die keuze over aan de professionele oordeelsvorming van de accountant! 
  3. Met data analytics wordt de controle veel dynamischer en daarmee aantrekkelijker: waar vroeger nog planning-interim-jaareindecontrole in beton was gegoten, kun je nu telkens gevoed door nieuwe data je controle aanpassen. En doordat je gevoed wordt met data uit verschillende bronnen, draagt dit ook bij aan een professioneel-kritische houding.

Zijn we er met vernieuwde controlestandaarden? Het helpt, maar is geen garantie. Een goede accountant kan ook zijn weg vinden in de huidige controlestandaarden, maar het haalt wel de mythe weg dat innovatie in de controle nu niet zou zijn toegestaan. Voor de rest is het een learning-by-doing oefening voor iedereen die opgegroeid is in een papieren omgeving. Ik gun het Nederlandse accountantsberoep daarom dat we de krachten bundelen van accountants, beroepsorganisatie, opleiders en toezichthouder, als het gaat om het navigeren in een digitale wereld. De CTA roept niet voor niets deze groepen op om samen meters te maken. Een uitstekend thema voor de door de minister te benoemen kwartiermaker! 

Peter Eimers is hoogleraar Audit & Assurance aan de Vrije Universiteit, partner bij EY en lid van de IAASB Technology Working Group

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.