Discussie Opinie

De accountant als opsporingsambtenaar

De plannen van de Amerikaanse toezichthouder PCAOB om accountants strenger op te laten treden bij wetsovertredingen, dreigen van de accountant een opsporingsambtenaar te maken.

Jan Bouwens

Recent ondersteunde Marcel Pheijffer in het FD het voorstel van de Public Company Accounting Oversight Board (PCAOB), om accountants te verplichten strenger op te treden tegen hun cliënten bij bedrijfscriminaliteit en wetsovertredingen. Natuurlijk moet crimineel gedrag worden aangepakt, bestreden en aangegeven. Sterker, de accountant dient crimineel gedrag volgens de Nederlandse regelgeving te melden. Maar zaken liggen niet zwart wit.

De Amerikaanse vereniging van juristen (The American Bar Association, 400.000 leden) waarschuwt scherp tegen de voorstellen. Enkele van hun bezwaren luiden dat de voorgestelde standaarden  controlerend accountants met de onwerkbare verantwoordelijkheid opzadelen om subjectieve oordelen te vellen omtrent complexe en onzekere juridische zaken. Hierbij gaat het onder meer om onzekere toekomstige gebeurtenissen en de potentiële impact van die gebeurtenissen, die allemaal buiten het bereik van de regelgeving vallen.

Het bezwaar van zulke subjectieve oordelen over wetsovertredingen, is dat deze taak de typische verantwoordelijkheden van de controlerend accountant in gevaar brengt; namelijk dat deze, daar waar hier geen aanleiding toe is, het vertrouwen van het zittende bestuur van de gecontroleerde bedrijven verliest. 

In hun artikel laten Monika Causholli en W. Robert Knechel zien dat een controle zonder een vertrouwensrelatie met de gecontroleerde van weinig waarde is voor het maatschappelijk verkeer. 

Punt is dat er twee informatiebronnen zijn voor de accountant: alles dat vast ligt in archieven en de mondelinge toelichting van de  gecontroleerde. Die toelichting is essentieel om de betrouwbaarheid van de administratie te beoordelen. Vanwege het doorgaans grote gewicht van schattingen in de jaarrekening (zoals voorzieningen) is de dialoog met het management cruciaal. Die dialoog daalt beneden het gewenste niveau, als de accountant tot opsporingsambtenaar wordt veroordeeld. Zo zien we bijvoorbeeld bij component auditors een geweldige daling in kwaliteit, die aan de afwezige toelichting kan worden toegeschreven.

Het gevaar van de maatregel is dat spreekwoordelijk het kind (de vertrouwensrelatie van de accountant met het grote contingent goedwillende bestuurders) met het badwater wordt weggegooid.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Jan Bouwens is hoogleraar accounting UvA en research fellow University of Cambridge.

Gerelateerd

9 reacties

Adri Brink

Maar dan moet de accountant eerst wel het Wetboek van Strafrecht uit zijn hoofd kennen!
Plus de Wet op de Economische delicten van alle landen!

Jan Bouwens

@Peter en Frank
Dank voor jullie reacties. Inderdaad staat illegaal lozen gelijk aan crimineel gedrag. Emissie en lozing vormen inherent aan de controlewerkzaamheden verbonden met de risico-analyses. Dat de accountant kennis moet hebben van juridische noties zoals Frank aangeeft is ook helder. Dat is niet het onderwerp van discussie.

De discussie gaat over de vraag hoe de rol van de accountant wordt gepercipieerd door de gecontroleerde. Ziet deze een inspecteur van politie binnen komen of wordt de accountant beschouwd als de professional die met een kritische bril de financiële rapportages van het bedrijf attesteert!

Vrijelijke informatieverschaffing geschiedt onder de tweede perceptie en niet onder de eerste!

Frank Erkens

Het is jammer te lezen dat deze en vele vergelijkbare discussies elke keer weer worden geframed als 'de accountant als opsporingsambtenaar'. Wil een accountant zijn werkzaamheden goed kunnen opzetten en uitvoeren dan is het belangrijk dat hij kennis heeft van het materieelrechtelijke normenkader dat van toepassing is op de onderzoeksobjecten, namelijk de cliënt en de jaarrekening. Dat hij bij een onderzoek naar indicaties van witwassen weet wat onder ‘verhullen’, ‘verwerven’ en ‘voorhanden hebben’ wordt verstaan, dat hij zijn onderzoek daarop kan afstemmen en zijn bevindingen daaraan kan spiegelen. Zonder deze kennis is de accountant een dolende in de woestijn, omdat hij niet weet 'wat' hij moet onderzoeken. Menig accountant zou zichzelf een groot plezier doen en veel zorgen wegnemen als hij dit materieelrechtelijke kader beter op zijn netvlies zou hebben.

Peter Schimmel

Wat ik moeilijk vind aan deze discussie is dat 'ja' we zijn geen opsporingsambtenaar, maar 'nee' de gevolgen van non-compliantgedrag kunnen dusdanig ernstig zijn dat het de continuïteit van de gecontroleerde entiteit in gevaar kan brengen en mede daardoor aanzienlijke aanpassingen op de jaarrekening vereisen. Denk aan hoge boetes ten gevolge van illegale lozingen, sanctieovertredingen en corruptie. Dit kan ook tot uitsluiting van aanbestedingen, verlies van 'licence to operate' of het einde van het bedrijf leiden. Los van wat NBA (of AFM) nou allemaal wel of niet volgens EU regelgeving verlangt, de accountant heeft hier een verantwoordelijkheid in. Het is dus geen nietes. Daarom, meen ik dat een constructieve dialoog noodzakelijk is.

Johan Peters

Los van allerlei vakinhoudelijke en maatschappelijke argumenten speelt in het accountantsberoep wat mij betreft het volgende. Een slager is opgeleid als specialist in vlees en heeft doorgaans uit liefde voor het slagersvak daarvan zijn werk gemaakt. Met alle ontwikkelingen van de afgelopen jaren, en hetgeen nog op ons af gaat komen, moet de slager in deze ook als bakker aan de slag en brood en banket gaan verkopen. Een wonderlijke carrière switch, waarvoor de slager niet heeft gekozen, waarvoor hij niet is opgeleid en waarin hij (een enkele uitzondering daargelaten) ook niet bijster succesvol zal zijn. Het zal wel weer aan mij liggen maar ik vind dit opmerkelijk. Wordt het niet eens tijd dat we als beroep "nee" zeggen tegen maatschappelijke grillen? Ik heb er geen enkele moeite mee om een cliënt die over de schreef gaat te corrigeren en de eventueel noodzakelijke meldingen te doen, maar wanneer ik (bijvoorbeeld) politie agent of duurzaamheidsexpert had willen zijn dan had ik toch echt andere keuzes gemaakt en ook moeten maken.

Jan Bouwens

Beste Alexander en Peter. Dank voor jullie reacties.
Het gaat er mij niet om een welles-nietes-spel in gang te zetten. Wat ik probeer te benadrukken is het belang van een relatie tussen de controlerend accountant en het management dat informatieuitwisseling bevordert.
We moeten in het belang van de deugdelijke controle voorkomen dat de accountant in eerste instantie en in ook in tweede en derde instantie door het management als verlengstuk van het OM wordt gezien. Deugdelijke informatie-uitwisseling is gebaseerd op vertrouwen. Als deze stokt, dan is dat een signaal. Zo'n signaal verdwijnt als de accountant al bij voorbaat als verlengstuk van het OM wordt gezien.

Alexander Vissers

@ Peter Schimmel: het is niet welles nietes, het is alleen maar nietes. Nederland is het enige land waar de wettelijke controle van de jaarrekening niet wordt begrepen. Steeds weer dalen accountants af naar het laagste niveau, de Nadere Voorschriften, in casu de NVCOS, in wezen een verdichtsel van de privaatrechtelijke ISA waar de EU al bijna 18 jaar niet aan wil. En in de discussie de NVNOCLAR. Dat kan natuurlijk niet, je moet bovenaan de normenhiërarchie beginnen, bovenaan de mensenrechten, de vrijheidsrechten het EVRM. En het EVRM is duidelijk, geen "fishing expeditions". Dan het tweede niveau, de Verordening 2014/537/EU waarin voor OOB's zowel geregeld is dat de accountant bij de controle mag controleren of de jaarrekening vrij is van onder meer fraude en waarin de meldplicht van onregelmatigheden uitputtend geregeld is. Dit met betrekking tot de wettelijke controle van de jaarrekening naar Unierecht en met incorporatie- en afwijkingsverbod. De gedachte dat het bestuur van de NBA accountants een meldplicht kan opleggen middels Nadere Voorschriften spot met algemene rechtsbeginselen. De bepaling dat de ledenvergadering verordeningen kan vaststellen "ter bevordering van een goede beroepsuitoefening" is precies dat en mag niet opgerekt en gedenatureerd worden. Het NBA bestuur kan geen regels stellen buiten bevoegdheid en al helemaal geen regels die in strijd zijn met het EVRM. De wetgever heeft meldplichten voor burgers geregeld en daar een afweging bij gemaakt, voor burgers geldt een heel beperkte meldplicht. In de Wwft en Verordening wordt niet voor niets het begrip ernstig vermoeden gebruikt, dat is ook het begrip in het strafrecht, een accountant is geen rechter. Het is niet de taak van de NBA de wetgever te corrigeren en al helemaal niet om van de accountant een rechter te maken.
De forensische onderzoeken kunnen alleen op grond van een bijzondere opdracht binnen de privacyregels.

Peter Schimmel

Tja, we hebben al standaard 250, waar overtreding wet-en regelgeving wordt benoemd, maar wel binnen de context van de afwijking materieel belang jaarrekening. Dat vereist diezelfde juridische kennis waarover die US advocaten menen dat wij niet beschikken. Wat we ook hebben is het fundamentele beginsel van integriteit: eerlijk en oprecht. Dus niet loyaal en betrouwbaar. Dat betekent dat we eerlijk moeten zijn naar het het maatschappelijk verkeer als onze cliënte foute of stoute dingen doet, hoewel 240 en 250 wel herstelmogelijkheden bieden. Natuurlijk hebben we geen primaire verantwoordelijkheid als het om dit soort zaken gaat, ik heb een bloedhekel aan het begrip poortwachter, maar we kunnen onze ogen moeilijk sluiten voor zaken die evident samenhangen/ samenvallen met onze controleverplichtingen. Laten we er daarom geen welles nietes discussie van maken, maar op een constructieve wijze bezien, waar we op de meest passende wijze onze meerwaarde kunnen leveren.

Alexander Vissers

Beste Jan, goed dat jij en in een iets andere context Albert Bosch dit zo duidelijk benadrukken. Jouw benadering is vooral pragmatisch: het gaat ten koste van de kwaliteit. Het argument van de American Bar Association is vooral de nuchtere constatering over hoe het (straf) recht werkt: daar gaan rechters over. Daar valt nog aan toe te voegen dat in Europa een wettelijke controle van de jaarrekening bestaat, in de VS niet, daar alleen een voorwaardelijke, waardoor de lidstaten in de EU nog sterker bedacht moeten zijn op het EVRM verbod op "fishing expeditions" bij een wettelijke controle is een accountant verlengstuk van de staat. Verder is duidelijk dat de meldplicht van de accountant in het kader van een OOB controle uitputtend is geregeld in de Verordening 2014/537/EU. Dit afgezien van de meldplicht bij gevaar naar art.136 Sr. Gezien de strikte geheimhouding die voorwaarde is voor internationale uitwisseling tussen accountants van internationale ondernemingen is dat ook begrijpelijk. De NV NOCLAR zijn onverbindend, het bestuur van de NBA is niet bevoegd aan accountants meldplichten op te leggen, dat staat nergens inde wet en de NBA mag "het bevorderen van een goede beroepsuitoefening" niet eindeloos oprekken en denatureren en de NBA mag de meldplicht uit de Verordening niet incorporeren in nationale regelgeving. NV NOCLAR zijn ook nog eens onwerkzaam omdat een immuniteitsbepaling ontbreekt.

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.