Magazine Vandaag

'Zoek je collega's op, als je met een vraagstuk worstelt'

De DilemmApp werd ruim tien jaar geleden geïntroduceerd en helpt accountants bij het nadenken over ethische en morele dilemma's. Ter gelegenheid van tien jaar DilemmApp vroeg de NBA aan accountants en deskundigen binnen en buiten het vak hun gedachten over dilemma's te delen. "Dilemma's zijn cadeautjes. Ik wens ze iedereen toe."

Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 4, 2025

Bekijk alle artikelen uit dit nummer

» Download dit artikel in pdf
» Download het hele nummer (pdf)

Peter Steeman

Om dilemma's hangt een sfeer van ongemak, aldus algemeen directeur Liane Vlaskamp van de NBA. "Het voelt niet fijn om onzeker over iets te zijn. Dat is ook een kwestie van perceptie. Misschien spreken we te snel van een dilemma. Wanneer je een vraagstuk omdoopt in een dilemma ervaar je het direct als lastig, maar een ingewikkelde puzzel oplossen is ook gewoon interessant en leuk."

De NBA-directeur noemt het ook goed als accountants in situaties komen waarin ze worden uitgedaagd. Je kunt er je professionaliteit op los laten, meent zij, en je hoeft het niet alleen te doen. "Zoek je collega's op, als je met een vraagstuk worstelt. Het voelt misschien alsof je je daarmee kwetsbaar opstelt, maar ik heb geleerd dat mensen daarop heel positief reageren."

Sandra Schreuder, voorzitter van de Accountantskamer, denkt dat het aantal tuchtklachten kan verminderen als accountants meer met dilemma's aan de slag gaan. "Een dilemma wordt kleiner als je er naar kijkt. Als je wegkijkt, wordt hij groter. Je moet het probleem samen afpellen en kijken naar alternatieven. Het zou goed zijn als accountants er meer voor open staan. Ze vinden het vaak lastig en willen het wegredeneren, terwijl je beter de tijd kan nemen om het gesprek er over aan te gaan."

Cadeautjes

"Dilemma's zijn cadeautjes", stelt Leen Paape, emeritus hoogleraar corporate governance en toezichthouder. "Ik wens ze iedereen toe. Wat doe je bijvoorbeeld als een directeur aan jou als accountant vraagt om op zoek te gaan naar een loophole in de belastingwetgeving? Dat is op dat moment natuurlijk geen fijne situatie, maar het biedt wel de mogelijkheid om je kompas te ijken. Ga ik hier linksaf of rechtsaf?" Ook Paape benadrukt dat je als accountant niet met zo'n dilemma in je eentje gaat worstelen. "Zoek ruggespraak. Dat hoeft niet per se een directe collega te zijn. Soms is het juist een voordeel om een dilemma met een buitenstaander te bespreken. Het kan een vriend of je partner zijn."

Volgens Muel Kaptein, partner bij KPMG en hoogleraar bedrijfsethiek en integriteitsmanagement aan Erasmus Universiteit Rotterdam, hoort een dilemma pijn te doen. "Je moet twee waarden hoog houden die onverenigbaar zijn: loyaliteit versus de waarheid. Of kwaliteit versus snelheid. Moet je een milieuwet overtreden, of rode cijfers schrijven? Dat zo'n keuze schuurt, heeft met ethiek te maken. Zonder ethiek heb je er geen last van."

Tijd nemen

Dilemma's vragen tijd om over na te denken, dus moet je je oordeel soms opschorten en meer tijd nemen. "Een dilemma loopt niet weg. Bespreek het met degene die er de gevolgen van ondervindt. Noem een dilemma geen vraagstuk, want dan haal je de druk eraf." Ook Kaptein benadrukt dat het goed is om niet alleen met een dilemma rond te lopen. "Deel het dilemma met je collega's. Het kan een leidinggevende zijn, maar de input van een junior is net zo waardevol. Ook het thuisfront is een waardevolle spiegel. Als je een dilemma aan een ander uitlegt, hoor je of je redenatie hout snijdt."

Kaptein was ruim tien jaar geleden één van de bedenkers van de DilemmApp. "Ik zocht iets om het dilemmabewustzijn over langere tijd te trainen. In de praktijk blijft de aandacht vaak beperkt tot een workshop over dilemma's. Dat is iets eenmaligs. Met die app smeer je het uit over de tijd. De crux is dat alle deelnemers een dilemma tegelijk bespreken. Je kan kijken wat anderen er van vinden. Collectief naar een dilemma kijken, opent het gesprek. Het maakt het laagdrempelig. Het geeft mensen net dat duwtje in de rug om het er met elkaar over te hebben."

Chris Fonteijn, eerder één van de twee Kwartiermakers toekomst accountancysector, is naar eigen zeggen "dol op dilemma's" en zou als bestuurder willen dat ze meer worden gedeeld. "Medewerkers willen je graag panklare oplossingen presenteren. Dat lijkt daadkrachtig, maar dilemma's brengen juist iets extra's. Het scherpt je analyse. Het dwingt je om je gedachten te ordenen."

Zijn mede-kwartiermaker Marlies de Vries promoveerde op een onderzoek waarin zij onder andere keek naar lastige situaties die trainees meemaakten in hun eerste jaar. "Ze worstelen vooral met situaties waarin er spanning is tussen de kwaliteit van het werk en de tijdsdruk. Je wilt je werk goed doen, maar de leidinggevende zegt dat het op tijd af moet. Negentig procent spreekt zich in zo'n geval niet uit. Laat ik maar doen wat de leidinggevende wil. Daar kunnen mensen lang last van hebben. Waarom heb ik mijn mond niet open gedaan?"

AI

Het toenemende gebruik van kunstmatige intelligentie (AI), ook in het accountantsberoep, zorgt voor nieuwe dilemma's. Volgens Jan Bouwens, hoogleraar accounting aan de UvA, is het uitgesloten dat je als accountant AI laat oordelen over een accountantsvraagstuk. "Stel dat je de klant hebt beloofd dat hij morgen de conclusie met betrekking tot het financial statement ontvangt. Bij je laatste check met een AI-tool haalt deze je oordeel onderuit. Wat doe je in zo'n geval? Negeer je de uitkomst van het AI-model, of ga je verder zoeken en haal je de deadline niet?"

Coen Bongers, secretaris van de Commissie Eindtermen Accountantsopleiding (CEA), ziet zeker voordelen van gebruik van AI in het onderwijs. Maar AI moet niet al het werk van studenten gaan overnemen. "Om te kunnen boekhouden heb je kennis nodig, maar je moet ook oefenen om de materie te doorgronden. Als die boekhouding geautomatiseerd wordt gevoerd en de foutenanalyse wordt ondersteund door AI, maakt de student die meters niet meer", aldus Bongers. "Gelukkig is datgene waarvan je het meeste leert - moeilijke gesprekken, stevige discussies, onderlinge communicatie - nu nog niet na te bootsen met AI. Trainees moeten naast een verslag ook hun eigen dilemma's formuleren. Als ze dat met ChatGPT hebben gedaan, prik je daar zo doorheen."