Nieuws 18 mei 2022

Rekenkamer: Rechtmatigheid bestedingen verder onder druk

Van bijna vijf procent van alle verplichtingen die de rijksoverheid in 2021 aanging en die leiden tot uitgaven in de toekomst, staat de rechtmatigheid niet vast. Het gaat in totaal om circa € 15,5 miljard. De Algemene Rekenkamer stelt vast dat voor het derde achtereenvolgende jaar de tolerantiegrens van 1 procent is overschreden en noemt dit zorgwekkend.

Dat blijkt uit het verantwoordingsonderzoek over 2021, dat tijdens Verantwoordingsdag door de Algemene Rekenkamer aan de Tweede Kamer is aangeboden. De coronacrisis is vorig jaar, net als in 2020, een belangrijke oorzaak geweest van problemen met de verantwoording van publiek geld door het Rijk, aldus de Rekenkamer. In 2021 gaf de rijksoverheid € 33 miljard uit om de gevolgen van de coronacrisis te bestrijden; nog meer dan de € 29 miljard in 2020.

De Algemene Rekenkamer concludeert in haar verantwoordingsonderzoek dat de crisis structurele zwakheden in de bedrijfsvoering van het Rijk heeft blootgelegd. Deels zijn die ook te herleiden tot onvoldoende bezetting van financiële en ondersteunende functies bij de rijksoverheid. Dit speelt bijvoorbeeld bij de ministeries van VWS en Defensie en de Belastingdienst.

De Rekenkamer vindt het noodzakelijk dat het kabinet dit op orde krijgt om herhaling te voorkomen. Juist op momenten dat het erom spant, moeten specifieke kennis en kunde aanwezig zijn bij de medewerkers. Maar het ijs is dun, soms te dun, zo stelt de Rekenkamer. "En het is niet altijd mogelijk gebleken om hard over zwakke plekken heen te schaatsen."

Verantwoording TVL

Bij de controle over 2021 bleek de minister van EZK de rechtmatigheid niet aan te kunnen tonen van € 5,4 miljard aan uitgaven en € 7,9 miljard aan verplichtingen aan ondernemers. Het ging om de TVL, de coronacrisismaatregel die ondernemers een tegemoetkoming in de vaste lasten biedt.

De Algemene Rekenkamer heeft daarom op 7 april bezwaar gemaakt tegen het jaarverslag. Daarbij is de minister gevraagd de rechtmatigheid van de afgehandelde aanvragen, verstrekte voorschotten en vastgestelde subsidies alsnog aan te tonen en een verbeterplan op te stellen. Dankzij forse inspanning van het ministerie van EZK en aanvullende controles daarop van de Algemene Rekenkamer is dit gelukt. Op 11 mei heeft de Rekenkamer daarom het bezwaar ingetrokken.

Tolerantiegrens

Bij de beoordeling van de financiële prestaties van de rijksoverheid is de norm dat ministers ál het geld volgens de wet- en regelgeving innen en besteden. De Rekenkamer hanteert echter een tolerantiegrens: van 99 procent van de ontvangsten, uitgaven en verplichtingen verwacht zij dat de rechtmatigheid niet ter discussie staat. Van de laatste 1 procent kan dat redelijkerwijs niet worden verwacht.

In 2021 is deze tolerantiegrens fors overschreden waar het de verplichtingen betreft. Bij de uitgaven ging het minder slecht dan in 2020, maar is de grens van 1 procent toch net overschreden. De geldstromen bij het Rijk zijn zo omvangrijk, dat het bij 1 procent per geldstroom om ruim € 3 miljard gaat, benadrukt de Rekenkamer.

Financieel beheer VWS

De uitvoering van spoedmaatregelen in verband met de coronapandemie heeft ook in 2021 grote gevolgen gehad voor het ministerie van VWS. Een kwart van de uitgaven, € 8,2 miljard, was met coronacrisismaatregelen gemoeid. Dat was meer dan in 2020, toen het ministerie hieraan € 5,1 miljard besteedde. Het ging onder meer om geld voor de GGD'en, testcapaciteit en ontwikkeling en aankoop van vaccins.

In 2020 schoot het financieel beheer zo ernstig te kort, dat de Algemene Rekenkamer dit beoordeelde als een ernstige onvolkomenheid, bezwaar aantekende en om een verbeterplan vroeg. In 2021 is de minister van VWS begonnen met verbetering van het financieel beheer. Het is nog altijd een ernstige onvolkomenheid, maar de problemen zijn kleiner geworden, zowel in absolute getallen als verhoudingsgewijs, zo oordeelt de Rekenkamer.

Toch staat nog van een fors deel van de uitgaven die het ministerie deed en de verplichtingen die het aanging de rechtmatigheid niet vast. De Rekenkamer trof in € 4,1 miljard van de totale verplichtingen die het ministerie van VWS aanging fouten en onzekerheden inzake de rechtmatigheid aan. Bij de totale uitgaven ging het om € 2 miljard.

Defensie

Andere oorzaken voor de onrechtmatigheid van verplichtingen liggen in onder meer in het inkoopbeheer van het ministerie van Defensie, dat fouten maakt bij aanbestedingen (€ 1,4 miljard). Ook lichtte de minister het parlement niet steeds tijdig in over uitgaven, voortvloeiend uit wijziging van beleid. Hiermee was € 1,1 miljard gemoeid.

De Rekenkamer spreekt bij Defensie van "hardnekkige problemen". Ook met extra budget blijft de minister van Defensie genoodzaakt keuzes maken, niet alleen om materieel wel of niet te vervangen en overtollig vastgoed af te stoten, maar ook om de personeelstekorten van ondersteunende diensten aan te pakken.

Slepende kwesties

In het verantwoordingsonderzoek 2021 bekeek de Algemene Rekenkamer van negen onderwerpen de resultaten van beleid. Een flink aantal van die onderzoeken ging over onderwerpen die een lange voorgeschiedenis hebben.

Het gaat om uiteenlopende zaken als de tegemoetkoming aan gedupeerden in de toeslagenaffaire en herstel van de aardbevingsschade en versterking van gebouwen in Groningen. Maar ook over de terugkeer naar lokale democratie met een eigen dagelijks bestuur van Sint-Eustatius en over vergroting van de capaciteit van het elektriciteitsnet.

Sleutel tot de oplossing van zulke maatschappelijke en soms slepende kwesties ligt in goed organiseren, zo stelt de Algemene Rekenkamer. "Goed beheer is het halve werk.| 

• Algemene Rekenkamer 'Verantwoordingsonderzoek 2021'
• Toespraak Rekenkamer-voorzitter Arno Visser in Tweede Kamer bij aanbieding verantwoordingsstukken