Nieuws 09 april 2025

NBA publiceert eigen dossier over examenfraude

De NBA heeft een eigen dossier met genomen maatregelen rondom de examenfraude gepubliceerd. De beroepsorganisatie stelt dat het eigen instrumentarium niet toereikend is om dossiers van individuele accountants te krijgen. Dat maakt een gang naar de tuchtrechter onmogelijk. Voorzitter Kris Douma pleit voor een stelselherziening.

De NBA heeft vanaf het begin de gevallen van examenfraude - het delen van antwoorden van toetsingen - scherp veroordeeld, zo schrijft de beroepsorganisatie in de publieke verantwoording. Examenfraude is in strijd met alles waar het beroep voor staat en waar accountants voor horen te staan, aldus de beroepsorganisatie.

Daarom hield de NBA tot nu toe vast aan het voorleggen van individuele gevallen van ernstige examenfraude aan de tuchtrechter. De NBA vroeg daarvoor bij herhaling aan accountantsorganisaties om dossiers ('namen en rugnummers'), ter onderbouwing van zulke tuchtklachten, maar kreeg die niet. "De NBA heeft echter moeten constateren dat het instrumentarium dat haar ter beschikking staat, onder deze omstandigheden niet toereikend is om die dossiers daadwerkelijk te verkrijgen."

Matrix

Het document is voor de NBA een manier om openheid te geven over de eigen rol in het examenfraudedossier. De publicatie biedt een overzicht van door het NBA-bestuur genomen acties sinds de eerste signalen van omvangrijke examenfraude bij KPMG, begin 2023. De NBA kreeg kort daarna te horen dat de Amerikaanse toezichthouder PCAOB en de AFM alle zes Nederlandse oob-organisaties hadden gevraagd om zelf onderzoek te doen naar mogelijke examenfraude.

De NBA ging in overleg met de zes oob-organisaties en met vertegenwoordigers van het platform van reguliere vergunninghouders en de SRA. Op basis van dat overleg werd een 'matrix' samengesteld van de verschillende vormen van examenfraude die in de onderzoeken werden aangetroffen.

Die matrix is aan alle oob-organisaties en de later door de NBA aangeschreven reguliere vergunninghouders verstrekt. Ook stelde de NBA aan de oob-organisaties informatie beschikbaar over de verplichte kennistoets, voor hun eigen onderzoek.

Geen heksenjacht

De beroepsorganisatie stelde destijds dat tuchtrechtelijke opvolging passend was als onderdeel van de sancties. Daarbij werd door NBA-voorzitter Kris Douma benadrukt dat een "heksenjacht" niet de bedoeling was, maar dat alleen ernstige gevallen naar de tuchtrechter zouden moeten gaan. Hierbij ging het om partners en accountants die zelf examenfraude hadden gepleegd met de verplichte kennistoets 2022 en daarbij anderen hebben betrokken.

Uit de gesprekken van de NBA met de zes oob-organisaties bleek echter dat tuchtrechtelijke opvolging geen sanctie-optie voor die kantoren was en dat zij daarvoor geen gegevens aan de NBA wilden verstrekken. Volgens de kantoren was dat mede vanwege privacyregels en arbeidsrechtelijke bepalingen.

Incidentenonderzoek

Vervolgens liet de NBA zich extern adviseren over de reikwijdte van een 'incidentenonderzoek' als instrument, maar ook dat gaf onvoldoende basis voor het overleggen van dossiers door accountantsorganisaties.

Verder sprak de NBA met de AFM over de mogelijkheid om via de toezichthouder namen en dossiers te krijgen en dan samen naar de tuchtrechter te stappen. Maar de AFM wil zich in de kwestie van de examenfraude richten op de accountantsorganisaties en niet op individuele accountants; een opstelling waarvoor de NBA begrip heeft.

Vervolgens onderzocht de NBA of een incidentonderzoek kon worden gericht op 'leidinggevende accountants' (heads of audit, assurance leaders) van de oob-organisaties. In dat geval zou een tuchtklacht gaan over de weigering om mee te werken aan een incidentenonderzoek naar examenfraude door anderen binnen de betreffende organisatie. De NBA vroeg zich daarbij tegelijk af of dit daadwerkelijk zou bijdragen aan het doel van het tuchtrecht en of het 'proportioneel' was.

Verantwoording

Uiteindelijk is door de NBA, na nieuw overleg met de kantoren, gekozen voor een andere vorm van publieke verantwoording, via het nu gepubliceerde document. De NBA verwacht nog steeds van de zes oob-organisaties dat die zelf publiekelijk verantwoording afleggen over de examenfraude in hun transparantieverslag, of via aparte berichtgeving over het eigen interne onderzoek en opgelegde sancties.

Die verantwoording moet wat de NBA betreft in ieder geval antwoord geven op een aantal vragen:

1. Hoeveel gevallen van examenfraude zijn gesignaleerd?
2. Welke categorieën zijn onderscheiden?
3. Welke sancties zijn opgelegd voor de verschillende categorieën?
4. In hoeveel gevallen heeft de oob-organisatie zelf tuchtrechtelijke opvolging gegeven?
5. Hoeveel keer ging het om door de NBA als 'ernstig' gekwalificeerde gevallen?
6. In hoeveel gevallen heeft een en ander geleid tot een afscheid met een VSO?
7. Welke maatregelen heeft de oob-organisatie genomen om examenfraude in de toekomst te voorkomen?

Alle wegen bewandeld

Het NBA-bestuur blijft vinden dat ernstige gevallen van examenfraude aan de tuchtrechter moeten worden voorgelegd en heeft daarvoor alle mogelijke wegen bewandeld, zo wordt gesteld. "Tot zijn spijt heeft het NBA-bestuur echter moeten constateren dat het instrumentarium dat de NBA ter beschikking staat, niet toereikend is om de dossiers te verkrijgen die een onderbouwing moeten vormen voor een tuchtklacht over vermeende examenfraude."

Het dossier examenfraude werpt volgens de NBA een forse smet op de sector en leidt terecht tot kritische vragen over de cultuur in accountantsorganisaties. Zowel binnen die organisaties als door de NBA wordt nog gekeken naar de oorzakenanalyse van de examenfraude. De uitkomsten hiervan worden meegenomen in diverse cultuurprojecten.

Renovatie

Voorzitter Kris Douma noemt het "teleurstellend, aan het eind van de rit" dat tuchtrechtelijke opvolging rondom de examenfraude niet mogelijk is gebleken. "Die conclusie bewijst eens te meer dat we tot een renovatie van het stelsel moeten komen." Alles overziend laat het dossier examenfraude zien dat het huidige stelsel niet afdoende is en dat stelselherziening en aansluitende governance changes besproken moeten worden, stelt hij.

Volgens Douma kun je "met de pet in de hand" geen robuuste afspraken met de accountantsorganisaties maken. Hij spreekt van "lekken in het systeem". Een deel van de afspraken uit het rapport In het publiek belang uit 2014 is hierdoor verwaterd, vindt hij. "Wij kunnen als NBA niet instaan voor de kwaliteit van het beroep, als dat alleen via de lijn van het individu mag gaan."

• Publieke verantwoording afhandeling dossier Examenfraude door de NBA (pdf)