Opinie 27 november 2009

Toen bouwfraude, nu vastgoedfraude

Zeven jaar na de bouwfraude (najaar 2002) is er opnieuw rumoer in de polder: de vastgoedfraude. Toen ging het om de relatie tussen de bouwwereld en de overheid en verboden kartelafspraken, nu gaat het om vastgoedontwikkeling en -transacties.

Er zijn natuurlijk verschillen tussen beide zaken, maar ook belangrijke overeenkomsten: het feit dat de fraude zich geheel lijkt af te spelen in de 'bovenwereld', wijd vertakt naar tientallen bedrijven en personen. Allemaal keurige mensen. En de lange periode dat betrokkenen hun gang konden gaan - jarenlang, zowel toen als nu. Het gaat om aanzienlijke bedragen, nu zelfs groter dan destijds. Valse facturen speelden toen en nu een belangrijke rol.

Een opmerkelijke overeenkomst is ook de manier waarop de fraudes aan het licht zijn gekomen: in beide gevallen hebben belastingdienst en klokkenluiders de bal aan het rollen gebracht, zij het dat bij de bouwfraude de nadruk lag op de laatste, terwijl de eer deze keer vooral naar een oplettende belastinginspecteur lijkt te gaan (hoewel er ook klokkenluiders zijn geweest).

U raadt het al, accountants hebben in beide gevallen geen rol gespeeld bij de ontdekking. De vraag is: waarom niet?

U herinnert zich nog de commentaren van destijds en het optreden van de voorzitter van één van de big four. Wij voelden ons niet verantwoordelijk voor valse boekhoudingen in de bouw, want onze controlemethodes waren niet verfijnd genoeg om fraude aan het licht te brengen.

Bovendien waren de bedragen niet materieel in relatie tot het getrouwe beeld. Hoogleraren (ze zijn er nog) bevestigden dit en bepleitten een nieuwe verplichte integriteitscontrole om tegemoet te komen aan de verwachtingen van het publiek, want dat verwacht dat onze controle een waarborg is tegen fraude.

Dat was dus zeven jaar geleden. En toch is er weer 250 miljoen euro zoek. Philips Pensioenfonds is één van de voornaamste slachtoffers en heeft naar verluidt voor € 150 miljoen beslag gelegd. Rabo Vastgoed stelt op haar website dat Bouwfonds (waarvan zij eigenaar is sinds 2006) voor € 100 miljoen is benadeeld. Beide instellingen worden gecontroleerd door accountants. Aan de materialiteit kan het deze keer niet liggen.

En zeg nu niet dat er niets gebeurd is: Het NIVRA reageerde op de bouwfraude met versnelde invoering van vernieuwde regelgeving COS 240 en 250, een verplichte fraudecursus en aandacht voor fraude in de opleiding, en in de kwaliteitstoetsingen. De overheid is gekomen met de WID/MOT, inmiddels Wwft. Het kan niet op. Er is geen controledossier of er zitten checklisten fraude en integriteit en risicoprofiel in en zo nog wat documenten over hetzelfde onderwerp.

De auteurs van het boek De Vastgoedfraude (Vasco van der Boon en Gerben van der Marel) noemen weliswaar een aantal red flags: Philips PF presteerde al jaren onder de maat en er waren klokkenluiders geweest. De contracten van Bouwfonds met projectontwikkelaars bevatten ongebruikelijke clausules. Er waren vage facturen met grote bedragen.

Verplaats u eens in de positie van zo'n accountant. U had het ook kunnen zijn tenslotte. Wat ziet u? Bij de gedelegeerd projectontwikkelaar (tussenschakel), een zeer hoge winst. Een contract waarin hoge vergoedingen en winstdelingen zijn overeengekomen. Ongebruikelijk? Maar wat is ongebruikelijk? De Zuidas is een uniek project, toch? En vervolgens, spookfacturen. Maar denk er om, die kwamen pas later, verdeeld over andere projecten om niet op te vallen, van organisaties die ogenschijnlijk geen enkele band hadden met de hoofdverdachten of hun werkgevers. En: het waren allemaal keurige lieden van onbesproken gedrag.

Hoeveel accountants zouden moeiteloos de checklist integriteit hebben ingevuld en het risicoprofiel van deze cliënt (al zit hij dan in een gevoelige sector) als normaal hebben geclassificeerd?

Wij hebben nog veel te leren.