Opinie 11 februari 2016

Cijferbeoordeling

Toets je bij een gegevensgerichte cijferanalyse aan een norm of aan je eigen verwachtingen? Die vraag houdt me al een tijdje bezig. Controleren is toetsen aan een norm. COS 520 heeft het niet over een norm. Die vraagt van de accountant om een voldoende nauwkeurige verwachting op te bouwen. Is de norm dan je eigen verwachting? Dat lijkt wel zo te zijn, maar is dat niet vreemd?

Een norm is voor mij iets objectiefs, niet iets subjectiefs als je eigen verwachting. Subjectief: een accountant die toetst of het beeld dat de jaarrekening geeft, overeenkomt met het beeld dat hij heeft van de werkelijkheid. Objectief: een accountant die toetst aan de werkelijkheid zelf zoals die blijkt uit vastleggingen van gebeurtenissen en transacties.

Principieel heb ik er dus moeite mee. Het is de taak van de accountant om vast te stellen dat de cijfers betrouwbaar zij en niet om te geloven dat het zo is. Maar ook praktisch levert het de nodige problemen op.

Stel, je wilt de overige bedrijfskosten toetsen op juistheid (bestaan en accuratesse). Het is een post van materieel belang dus conform COS 330.18 moet je (ook) gegevensgerichte controlewerkzaamheden doen. Je besluit een cijferbeoordeling uit te voeren.
COS 520 zegt dan dat je een verwachting moet opbouwen die voldoende nauwkeurig is om een afwijking te kunnen identificeren die, afzonderlijk of gezamenlijk met andere afwijkingen, materieel is. Om dat te kunnen doen moet je afdalen naar een lager niveau van detail, zoals kostensoorten.

Laten we energiekosten als voorbeeld nemen. Als er helemaal niets is veranderd in het afgelopen jaar, zouden de gecontroleerde cijfers van het voorgaand jaar een goede verwachting kunnen zijn. Maar niet als je al weet dat de energieprijzen enorm fluctueren, dat de onderneming zwaar heeft ingezet op het realiseren van energiebesparende maatregelen maar ook het machinepark heeft uitgebreid.

Om zelf een verwachting op te bouwen moet je niet alleen informatie verkrijgen over (de wijzigingen) in het verbruik en over de ontwikkeling van de gemiddelde energieprijzen, maar ook over de voorwaarden in de energiecontracten die de onderneming heeft afgesloten. Kun je dat wel als accountant en hoeveel tijd ben je kwijt met het verzamelen van die informatie? En dan heb je het nog maar over één post van de overige bedrijfskosten.

Is het niet veel simpeler om te zeggen: ik doe net alsof de gecontroleerde cijfers van vorig jaar de norm zijn? Ik bepaal een drempelwaarde en alle afwijkingen van die norm ga ik in detail onderzoeken? In plaats van voorspellen ga je dan verklaren. Je duikt dieper in de cijfers om aan de hand van brondocumenten vast te stellen of zij de werkelijkheid representeren.
Handel je dan in strijd met COS 520? Ik denk het niet. COS 520. A1 geeft aan dat het vergelijken met vergelijkbare informatie uit voorgaande verslagperioden tot de cijferanalyses behoort.

Ik zou het jammer vinden als een op zich efficiënt en effectief controlemiddel als cijferbeoordeling niet meer door accountants wordt gebruikt omdat het te moeilijk is om zelf een nauwkeurige verwachting op te bouwen - en dat is wel wat ik hoor in de praktijk.

Belangrijker dan de vraag of je letterlijk al dan niet hebt voldaan aan COS 520 is dat je voldoende controle-informatie hebt verkregen. Liever een accountant die daadwerkelijk controleert dan één die wat verwachtingen in elkaar flanst, zo zijn eigen werkelijkheid creëert en die maar al te graag bevestigd ziet in de cijfers!

In deze serie vertelt Marianne van der Zijde, ex-toezichthouder bij de AFM, hoe zij naar de accountancy kijkt, met als doel te helpen jaarrekeningcontroles leuker en beter te maken.