Luc Quadackers

Geen gebrek aan prikkelend advies, van de voormalig partner en inmiddels tweevoudig emeritus hoogleraar. Hoe zag zijn carrière eruit, wat waren daarin belangrijke tendensen en wat kunnen we leren van de geschiedenis?

Journalist of econoom?

Kort na zijn eindexamen middelbare school (in 1979) publiceert Ruud Vergoossen zijn eerste opinieartikel, in het Limburgs Dagblad. Dat artikel gaat over het aanpassen van het geschiedenisonderwijs, om zo een beter leerresultaat te bereiken op het gebied van de Tweede Wereldoorlog. De onderwijsinvalshoek zit er dus al vroeg in bij Vergoossen. Het eerste opiniestuk sluit dan ook prima aan op zijn recente afscheidsrede. Ook schrijven is hij altijd blijven doen. Alleen al in het FD verschijnen in de loop der jaren maar liefst 141 artikelen van zijn hand. Een alternatieve, journalistieke carrière had dus voor de hand gelegen. Hij wordt daartoe zelfs expliciet aangezet door de hoofdredacteur van de Limburgse krant. Toch kiest Vergoossen voor de heao en daarna voor een studie economie in Rotterdam: "Tja, ik had nu eenmaal al een keuze gemaakt."

Carrière in een notendop

Tijdens zijn studie aan de Erasmus Universiteit werkt Vergoossen ook parttime bij Dijker en Doornbos. Het controlewerk van de accountant ligt hem echter helemaal niet. "Na mijn afstuderen wilde ik ook promoveren, liefst op een fulltime plek, zonder dienstverband in de controlepraktijk. Ik heb toen gesolliciteerd op een vacature in Intermediair, waarin de Vrije Universiteit zocht naar een universitair docent die ook promotieonderzoek zou doen. Daar kon ik toen aan de slag, met Jan Klaassen als promotor. Klaassen gaf echter aan dat ik ook mijn RA-opleiding moest afronden, als ik iets wilde betekenen op het gebied van externe verslaggeving. Dat deed ik toen schoorvoetend."

En dus wordt Vergoossen toch registeraccountant en rolt zowaar weer de accountantscontrole in, maar nu in de rol van manager. "Dat was beter dan voorheen, maar ook dat beviel niet optimaal. Toen ik na een aantal jaren bij het NIVRA als manager vaktechnische projecten en als plaatsvervangend directeur vaktechniek kon beginnen, heb ik die mogelijkheid dan ook graag aangegrepen. Daar voelde ik mij als een vis in het water." Het plan is dat Vergoossen na drie jaar teruggaat naar Ernst & Young, waar de vaktechneuten hem liever al veel eerder zien terugkeren. Toch blijft Vergoossen bij het NIVRA en volgt Cees Dubbeld na drie jaar op als directeur vaktechniek. Na weer ruim drie jaar wordt hij hoofd vaktechniek bij Ernst & Young en later partner bij BDO, wederom als hoofd vaktechniek. Daar sluit hij in 2016 zijn carrière in de accountantspraktijk af.

Rode draad: combinatie universiteit en praktijk

Vanaf 1999 is Vergoossen ook werkzaam als hoogleraar externe verslaggeving, eerst aan de Universiteit Maastricht en daarna ook aan Nyenrode. "Ik hou van het grensgebied tussen theorie en praktijk. Het vaktechnisch bezig zijn in het beroep en het wetenschappelijk werk op de universiteit vormde voor mij de ideale combinatie. Op de universiteit heb ik altijd meer vrijheid ervaren. Vooral aan het urenschrijven op kantoor had ik een gruwelijke hekel. Op een vaktechnisch bureau is het aantal uren dat declarabel is vrij laag. Maar hoe je het ook wendt of keert: daar word je op een of andere manier toch op afgerekend. Althans in mijn tijd.

'Ik vind het heel belangrijk dat hoogleraren een voet in de accountantspraktijk hebben. Dat is helaas een uitstervend fenomeen.'

Ik vind het overigens heel belangrijk dat hoogleraren een voet in de accountantspraktijk hebben. Dat is helaas een uitstervend fenomeen. Ik vind dat onderzoek maatschappelijk nut moet hebben. Accountancy is een toepassingsgerichte wetenschap, dus zou het onderzoek automatisch praktisch relevant moeten zijn. Toch zie ik zeer regelmatig onderzoeken waarbij ik me afvraag wat je daarmee concreet kunt. Onderzoekers lijken soms vooral voor elkaar te schrijven. Hoogleraren die ook in de praktijk werkzaam zijn, bieden daaraan een waardevol tegenwicht."

Wat is de belangrijkste ontwikkeling die jij meemaakte ten aanzien van het beroep?
"In de afgelopen 35 jaar zag ik hoe het accountantsberoep van zijn voetstuk is gevallen. In de jaren negentig had het beroep nog aanzien. In de tijd na de val van de muur kwamen veel Oost-Europeanen hiernaartoe, om te praten over hoe het beroep in het Westen was geregeld. En er kwamen zelfs Chinese en Russische delegaties. Maar ook toen speelde al de discussie over onafhankelijkheid. De grote kantoren vonden echter nog dat alles acceptabel was naast de accountantscontrole. Het kantelpunt kwam rond de eeuwwisseling met het Enron-debacle en de teloorgang van Arthur Andersen. Dat heeft de reputatie van de accountant fors aangetast. En de problemen zijn blijven voortduren. Door alle affaires hebben accountants onder andere de greep verloren op de zelfregulering. De zaken worden nu grotendeels in Brussel en Den Haag beslist. Af en toe mag de beroepsorganisatie nog een verordening, een alert of nadere voorschriften uitbrengen maar dan houdt het ook op. Dat was ooit wel anders. Deze ontwikkeling is overigens niet specifiek Nederlands, het speelt zich ook Europees en wereldwijd af. Het aanzien van het beroep is er de afgelopen kwart eeuw niet beter op geworden."

Het cortège bij het afscheid van Ruud Vergoossen aan Nyenrode.

 

Wat is het meest wezenlijke probleem volgens jou?
"Er wordt heel veel met de mond beleden, maar er wordt niet altijd naar gehandeld. Practice what you preach, zou het adagium moeten zijn. Vroeger, toen het beroep nog op zijn voetstuk stond, werd de accountant nog geloofd."

Werd toen wel gehandeld naar mondelinge belijdenis?
"Dat weet ik niet, maar de accountants richtten zich vroeger veel meer op de samenstelling en controle van de jaarrekening als hun kerntaken. De adviesactiviteiten namen in de loop der tijd enorm toe, ook bij controlecliënten. Dat ging ten koste van de onafhankelijkheid. De controle werd gezien als een commodity, iets wat je erbij doet. De aandacht ging vooral uit naar de lucratieve adviesopdrachten. Dat was wat mij betreft de kernoorzaak van de problemen. Het zou eigenlijk omgekeerd moeten zijn: Stel de controle centraal en doe het advies erbij."

'Het zou eigenlijk omgekeerd moeten zijn: Stel de controle centraal en doe het advies erbij.'

Komen accountants ooit nog terug op het voetstuk?
Vergoossen blijft lang stil. "Het zou kunnen. Maar neem het hele duurzaamheidsgebeuren. Dat is heel breed en betreft naast milieu ook sociale aangelegenheden, ethische aspecten, corporate governance en cybersecurity. Accountantskantoren zeggen heel snel 'Kom maar langs, dat doen wij wel voor u!' Ze moeten echter assurance gaan verlenen bij de duurzaamheidsrapportage. Die rapportage vormt onderdeel van het bestuursverslag. Als we kijken naar de prestaties van accountants op het gebied van de beoordeling van bestuursverslagen, dan hebben ze zeker geen goede trackrecord. Dat blijkt duidelijk uit onderzoek. Er mankeert vaak van alles aan bestuursverslagen, maar daar vind je vervolgens niets van terug in de accountantsverklaringen. Ik vraag me dus af of dat nu wel goed zal gaan. Accountants hebben de kans om, meer dan ooit, hun maatschappelijke rol waar te maken. Over het hele spectrum van de bedrijfsvoering kan de accountant nu de vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer worden. Accountants moeten gaan bewijzen dat ze het aankunnen. Ik ben benieuwd of dat lukt. We gaan het zien."

Je stopt best vroeg met werken, op je 62ste. Is dat geen kapitaalvernietiging?
"Jij zegt het. Wie weet. Je ziet echter steeds dezelfde discussies over dezelfde soort onderwerpen terugkomen. Op een gegeven moment wordt het dan een soort 'kunstje'. Ik vind niet meer genoeg nieuwe uitdaging. Ik geef het stokje graag over. Ik stop echter nog niet helemaal. Ik ben nog bezig met het schrijven en herschrijven van een paar leerboeken. Ferdy van Beest en ik werken aan een leerboek over duurzaamheidsverslaggeving. Daarvan komt deze zomer de eerste druk uit. Daarna kunnen we waarschijnlijk meteen aan een revisie gaan werken. En er komt een nieuwe druk van het boek over externe verslaggeving met Martin Hoogendoorn en Ries Breijer. Verder blijf ik nog wat dingen bij Nyenrode doen. En ik schrijf nog steeds graag. Dat zal vast niet ophouden."

Op welke gebieden hadden we meer kunnen leren van onze geschiedenis?
"In mijn rede heb ik het over 'chronocentrisme': het verschijnsel dat elke generatie zichzelf als wezenlijk en uniek draaipunt ziet tussen verleden en toekomst, wat neerkomt op de misvatting dat we in een tijd leven die meer bijzonder is dan vroegere tijden. Maar je ziet, zoals ik al zei, steeds dezelfde discussies over dezelfde soort onderwerpen terugkomen.

'Op de keper beschouwd zijn we allemaal slechts hele kleine radertjes in een groot geheel.'

Op de keper beschouwd zijn we allemaal slechts hele kleine radertjes in een groot geheel. Je draait een kleine periode mee en dan is het voorbij. Dat geldt zelfs voor de grote Limperg, om maar iemand te noemen. Bovendien ben ik ervan overtuigd dat zoiets als de vervangingswaardeleer ook tot bloei was gekomen zonder Limperg. Ik relativeer dat soort zaken graag. Mijn inspiratie vond en vind ik daarom vooral in de kunsten, met name in klassieke muziek, opera en ballet, en haal ik die wat minder uit wetenschappelijke prestaties. Kunst biedt grenzeloze en tijdloze inspiratie."

• Emiritaatsrede van Ruud Vergoosen, 29 februari 2024