Opinie 13 juni 2008

Wake-up call voor banktoezichthouders

Van 4 tot 6 juni 2008 woonde ik als gast het achtste jaarlijkse seminar in Washington DC bij over Policy Challenges for the Financial Sector, georganiseerd door de Amerikaanse Federal Reserve Board, het Internationale Monetaire Fonds en de Wereldbank. Het in de huidige turbulente tijd passende thema luidde Financial Market Turbulence and Policy Responses.

De bijeenkomst bracht banktoezichthouders uit zo'n 75 landen bij elkaar - ontwikkelde en ontwikkelende landen. En dat maakte de erosie van dit onderscheid op het punt van inhoudelijk toezicht oh zo zichtbaar. Zo stelden vertegenwoordigers van ontwikkelingslanden aan hun oud-leermeesters van de ‘ontwikkelde' landen de keiharde vraag: "Maar waar waren jullie? Met al je kennis, gepreek, instrumentaria? Waar waren jullie?"

Dat is dus het eerste goede nieuws uit dit evenement: We zijn sinds deze crisis op het punt van bankentoezicht allemaal ontwikkelingsland!

De familie van banktoezichthouders vertoont niet alleen onderscheid tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden, maar ook tussen onafhankelijke en niet (zo) onafhankelijke centrale  banken. En tussen centrale banken waar de toezichtfunctie is geïntegreerd in het geld-politieke beleid en landen waar de toezichtfunctie daarvan is gescheiden. En tussen centrale banken met een autonoom beleid en centrale banken die meevaren in het kielzog van andere.

Voor wie denkt dat dit alles het accountantsberoep niet raakt, wil ik even memoreren dat in de totaalconstellatie van het financieel-economisch systeem, centrale banken in belangrijke mate de risico-omgevingsfactoren van het beroep bepalen. Zowel accountants als centrale banken hebben een poortwachterfunctie, maar de centrale banken hebben bovendien de macht om God te spelen - dat wil zeggen: geld te drukken.

Centrale banken bepalen in belangrijke mate hoeveel water er in de zee zit. En daarmee ook hoe hoog de golven kunnen gaan. Tel daar hun toezichthoudende functie bij op, en dan zien we hun macht (of onmacht, zoals we nu kunnen waarnemen) om te bepalen of we ons eigen accountantswerk moeten doen in zeeën waar geen golf te hoog is of in een meer beheerste waterhuishouding.

Het accountantsberoep speelt in dit watermanagement zijn eigen, niet onbelangrijke, rol als golfbreker. En het bepaalt in die rol niet alleen mede de oeverafslag maar ook de daadwerkelijke hoogte van de golven. Kijk maar eens naar het effect van fair value accounting als enerzijds stroomversneller en anderzijds als realiteitsdam. Vraag het bovendien maar eens aan die accountantskantoren die al zijn meegesleept in aansprakelijkheidskwesties rond de paniekerige ontrafeling van menige financiële constructie.

Vandaar mijn nieuwsgierigheid om op de eerste verjaardag van de kredietcrises mee te luisteren naar wat onze masters of the seas nu echt hebben geleerd.

Welnu, het gaat bij toezichthouders om serieuze dames en heren, die ter plekke werden ingelicht, opgelucht en soms verontrust door zo'n veertig (!) sprekers - een brede vertegenwoordiging van financiële  poortwachters.
Deze presenteerden in het algemeen zeer goede analyses, die verhelderend werkten en een aantal taboes uit het verleden bespreekbaar maakten. Zoals de professionele kwetsbaarheid van hun instituties, de mogelijkheid dat ze het allemaal niet zo goed te hebben gezien, en de tijd die nog nodig is om de werkelijke schade te bepalen, waar die precies valt en - vooral - hoe zulks voor te toekomst effectief te beperken.

Vanzelfsprekend kwam ook de noodzaak naar boven het allemaal beter te organiseren, zowel nationaal als internationaal.

Er waren duidelijke tekenen dat deze crisis van hoog tot laag een geweldige wake-up call is geweest en dat het verleden niet langer als leidraad kan dienen voor de toekomst. Maar de oude geest is nog niet helemaal verslagen, want nog te veel werd gehoord dat cyclische crises die zich om de zoveel jaren herhalen onvermijdelijk zijn. Anderen stelden daar verfrissend tegenover dat crises primair governance-crises zijn: voorzienbaar en beheersbaar, als de wil er is.

Niet iedereen wilde humble pie eten: Een functionaris van de Europese Centrale Bank kwam met de brutale mededeling dat de bank tijdig voor deze crisis en al haar oorzaken had gewaarschuwd, maar dat niemand hun stukken leest ... Toch eens Apeldoorn bellen om te vragen waar die publicaties dan zijn. Het deed me toch weer twijfelen of de noodzaak van realistisch denken, doen en praten wel tot Frankfurt is doorgedrongen.

Als accountant-voyeur kwam ik PE-verrijkt uit dit evenement  met een goed gevoel dat onze banken toezichthouders nu meer rechtop in hun stoel zitten. Wel met de sluimerende twijfel of ze door die nieuwe zithouding ook beter zullen denken - of dat menigeen nog steeds denkt dat ‘economische cycli'  blijvend als een handig axiomatisch vijgenblaadje kunnen dienen bij volgende crises.

Maar het ging maar om de eerste verjaardag van de kredietellende, dus de kans op echt revolutionaire hervormingen zijn zeker nog aanwezig. En er liep voldoende talent rond dat te initiëren.

Dat weinig banktoezichthouders echt zin hebben in mijn eerder voorgestelde paardenmiddelen, zoals systemic assurance statements en de eis van het in afdoende mate begrijpen van financiële producten die deze crisis in belangrijke mate hebben veroorzaakt, verwondert me niet in het minst.

Je kunt ook niet alles hebben. Time shall tell.