Verandering cultuur vereist verandering structuur
In zijn weblog van 8 januari 2010 snijdt Marcel Pheijffer het onderwerp aan van de cultuurverandering die in ons beroep gedurende de afgelopen decennia heeft plaatsgevonden.
De traditionele accountant, die een dorre controleur was maar wel de vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer, is een snelle adviseur geworden, die men echter vanuit het maatschappelijk verkeer gezien maar half kan vertrouwen aangezien hij zijn oren liever laat hangen naar de cliënt en zijn adviesbehoeften, dan naar zijn functie als vertrouwensman.
In een wetenschappelijk artikel, waarnaar Pheijffer verwijst, wordt deze teloorgang van onze reputatie onderbouwd met literatuuronderzoek, en wordt er bovendien op gewezen, dat marketingcampagnes vanuit de beroepsgroep deze beeldvorming versterken.
Pheijffer pleit voor een cultuurverandering binnen de kantoren om dit tij te keren en beveelt aan dat de kantoren vaktechnische kwaliteiten weer voorrang geven boven commerciële vaardigheden.
Nu is het zo dat accountantskantoren zijn blootgesteld aan de tucht van de markt. In dit geval de auditmarkt aan de verkoopkant, en de arbeidsmarkt aan de inkoopkant. Op beide markten woedt een harde concurrentiestrijd. Die strijd wordt gevoerd op prijs en op prestatie, zoals gepercipieerd door de klant respectievelijk de (assistent-)accountant. Dus: de prijs van de audit, het salaris van de assistent, de kwaliteit van de adviezen, en de voldoening die het werk biedt.
In de afgelopen decennia heeft die strijd winnaars en verliezers opgeleverd. De uitkomst is een concentratie in vier zeer grote accountantsorganisaties die de markt beheersen en een allesbepalende invloed hebben op de beeldvorming van het beroep. De marktmacht van deze organisaties is onaantastbaar geworden, ook voor de beroepsorganisaties en de toezichthouder.
Deze overwinning is zonder twijfel bereikt door een superieure performance op de relevante markten door het streven naar maximalisatie van winst en inkomen. Een wijziging van deze strategie is niet mogelijk zonder deze winst in de waagschaal te stellen. En bovendien heeft de marktconcentratie geleid tot marktmacht, die men niet gaarne zou verliezen, zodat men een strategiewijziging wel uit zijn hoofd zal laten.
De cultuur binnen organisaties is afhankelijk van de omgeving waarin zij werkzaam zijn. Zoals succes van de organisatie afhankelijk is van de performance op de markt, zo is succes van personen binnen de organisatie afhankelijk van hun bijdrage aan die performance, oftewel aan de winst.
Concreet betekent dit dat die organisaties komen bovendrijven, waar de interne machtsstrijd is beslist in het voordeel van de winst- en omzettijgers, de commerciële mensen dus, en in het nadeel van de meer vaktechnisch georiënteerde beroepsbeoefenaren.
Velen van onze collega's hebben dit aan den lijve ondervonden. Sinds mensenheugenis worden partners in de big four-kantoren (en niet alleen daar) geselecteerd op commerciële vaardigheden. Vaktechniek komt in het beste geval daarna, op medewerkersniveau.
Mocht een partner zo onverstandig zijn om vaktechnische overwegingen de voorrang te geven, dan wordt een interne machtsstrijd ontketend die hij onherroepelijk verliest.
De traditionele accountant verliest altijd, omdat hij de klanten minder aanspreekt en ook op de arbeidsmarkt de noodzakelijke aantrekkingskracht mist.
De uitkomst van het proces van cultuurverandering van de afgelopen jaren is een onvermijdelijk gevolg van de omgeving waarin accountantskantoren werkten en nog werken. Het is dan ook niet te verwachten dat dit beleid zich in de komende tijd wijzigt, want de omgeving is dwingend ten aanzien van de cultuur van de organisatie.
De invoering van het onafhankelijk toezicht lijkt verdergaande schaalvergroting en marktconcentratie te bevorderen, maar zonder de cultuur wezenlijk te veranderen. Om het primaat van de vaktechniek in de cultuur van de kantoren te herstellen, zou direct ingrijpen nodig zijn in de marktrelaties, en wel door de aanstelling van accountants over te laten aan een partij die handelt namens het maatschappelijk verkeer.
Verandering van cultuur vereist verandering van structuur!