Voorbij de status quo
"De status quo is geen optie." De woorden van eurocommissaris Barnier zijn veelzeggend: we weten nog niet hoe of wat, maar het moet anders.
Zijn uitspraak reflecteert hoe er in Europa op dit moment wordt gedacht over het accountantsberoep. Een beroep dat het vertrouwen zou moeten versterken, lijkt zelf object van wantrouwen en achterdocht geworden.
Ook de critici uit eigen kring blazen hun partij mee. Sommigen missen 'leiderschap'. En Jules Muis stelt dat alleen fundamentele hervormingen nog zin hebben, want "het beroep heeft het op essentialia laten afweten toen het er echt op aankwam".
In een dergelijk klimaat is het lastig reageren: elk tegenargument wordt al gauw als ontkenning gezien en elke voorzichtige maatregel als lapmiddel. De discussie biedt voor sommigen nog maar één rigoureuze uitweg: een not for profit bedrijfsmodel voor het accountantsberoep.
Ik geloof hier niet in. Ik ben er van overtuigd dat de accountantsprofessie haar publieke mandaat het meest effectief kan uitoefenen als zelfstandig beroep in een gereguleerde omgeving.
Waarom? Ten eerste omdat de kredietcrisis niet heeft aangetoond dat er sprake is geweest van een beroepsbreed falen. Ik geef toe dat slechts weinigen een blik onder de motorkap is gegund, en dat heeft de argwaan gevoed. Het zou goed zijn als het beroep daar meer informatie over zou geven; als NBA zijn we daarom van plan onderzoek te laten doen naar het proces voorafgaand aan het verstrekken van de verklaring.
Daarnaast biedt een not for profit-model geen enkele waarborg tegen falen. De overheid is niet de meest efficiënte manager van complexe projecten gebleken. En ook inspecties kunnen geen volledige zekerheid bieden. De Keuringsdienst van Waren verhindert niet dat jaarlijks twee miljoen mensen voedselvergiftiging oplopen en de Belastingdienst voorkomt geen grootschalige fraude.
De vraag is tevens of de som van baten en kosten positief uitpakt. Volgens Coen Teulings en Lans Bovenberg gaat het corrigeren van marktfalen onvermijdelijk gepaard met overheidsfalen. Beide economen constateren dat er desondanks zelden inzicht bestaat in de kosten en baten van grote besluiten en om die reden vertoont het debat vrijwel altijd sterk ideologische trekken. En dat is geen betrouwbare basis voor ingrijpende hervormingen.
Daarentegen heeft het recent ingevoerde externe toezicht wel degelijk impact gehad op het kwaliteitsbeleid van accountantsorganisaties. Kantoren nemen maatregelen naar aanleiding van de door de AFM gerapporteerde problemen en er is geen reden waarom dit proces zou stagneren.
Maar voor vele critici is dit niet genoeg. In hun ogen heeft vrijemarktwerking slechts geleid tot onterecht goedgekeurde jaarrekeningen, voor rekening en risico van de belastingbetaler.
Ik betwijfel dat, maar ik ga zeker niet beweren dat er geen fouten zijn gemaakt. Want ik geloof niet in een onfeilbaar accountantsberoep. Er zullen altijd fouten worden gemaakt, je kunt ze minimaliseren, maar nooit helemaal voorkomen. En zoals gezegd, dat gaat ook de overheid niet lukken.
De critici zien de gepercipieerde fouten echter als bewijs van een breed onvermogen, waarmee de accountancy als sector zijn geloofwaardigheid heeft verloren. Die conclusie is op zijn zachtst gezegd voorbarig. Ook vliegtuigen storten regelmatig neer als gevolg van menselijke fouten, toch heeft de (eveneens op commerciële leest geschoeide) luchtvaartsector een reputatie van betrouwbaarheid.
Zou de oorzaak van het gebrek aan publiek vertrouwen niet meer liggen in de verschillende wijze waarop beide sectoren met fouten omgaan? Want waar de luchtvaart zich bij een catastrofe zichtbaar en eensgezind inspant om de oorzaken te achterhalen, en daar razendsnel lering uit trekt met wereldwijd aangepaste instructies, daar communiceert de accountantsbranche nog altijd traag en terughoudend bij publieke incidenten. En terwijl de luchtvaart een cultuur kent van blamefree reporting verkeren accountants in een omgeving van geheimhouding en aansprakelijkheid. Een omgeving die niet bepaald bevorderlijk is voor het delen van informatie en snel en open communiceren, reden waarom ieder voorval voeding geeft aan de publieke scepsis.
Om die reden heeft de NBA transparantie en het delen van kennis een prominente plaats gegeven in het Plan van Aanpak. Het zal het wantrouwen verminderen en dat is een heilzamer weg dan de neergaande spiraal van regelgeving, handhaving en overheidsinterventie. Ook in het Plan van Aanpak is de status quo geen optie.