Hoe nu verder?
De voorzitter van de NBA toont zich verwonderd over de op 14 februari 2012 in de Kamer aangenomen amendementen. Oprecht of gespeeld? Is hij geadviseerd door een communicatieadviseur of een geloofwaardigheidsadviseur? Nu werd het beroep ook niet geholpen door het interview met twee big four-bestuurders in het FD van de dezelfde dag.
Gevraagd naar de rol van het accountantskantoor bij de derivatenaffaire bij woningcorporatie Vestia zeggen de twee bestuurders dat er in 2011 zaken bij Vestia zijn gebeurd waar nog geen accountantscontrole op is gedaan. Dat KPMG toch meteen op de korrel wordt genomen, komt volgens Jan Gijsbert Bakker, verantwoordelijk voor de controlepraktijk van het kantoor, vanwege "het gat tussen wat de maatschappij van ons verwacht en onze werkelijke rol. Het is niet onze taak om het beleid van een instelling ter discussie te stellen".
Ik denk dat je over die taakopvatting van mening kunt verschillen.
Even kort over die amendementen. Er zit een aantal goede aspecten in, maar ook zeker nadelen. Zie op deze site ook de andere kant van het verhaal bij de amendementen over verplichte kantoorroulatie en scheiding van controle en advies, zoals verwoord door Jan Bouwens.
Maar, hoe nu verder? De vraag is of de amendementen (als ze ook de Eerste Kamer overleven) echt zullen leiden tot een beter product van de accountant - ten behoeve van de maatschappij.
Als eerste de 'elephant in the room': kun je überhaupt onafhankelijk zijn van degene die je inhuurt, terwijl diegene zelf een direct belang heeft bij de uitkomst van je werk? Wetenschapsfilosoof Ton Derksen stelt in de Volkskrant van 11 februari 2012 dat die gedachte een schromelijke overschatting is van je eigen kunnen.
Denk in dit verband ook aan de studie van Max Bazerman, over 139 accountants die zelfs bij een (fictieve!) cliënt aanzienlijk flexibeler blijken te zijn in de toepassing van regels dan bij een (‘echte') niet-cliënt.
Tegen die achtergrond lijkt het nog maar de vraag of de nu door regelgeving opgelegde onafhankelijkheid echt een verschil gaat maken voor de kwaliteit van de accountantscontrole.
Een tweede olifant is wat de maatschappij eigenlijk verwacht van een accountant anno 2012. Volgens de Duitse socioloog Ulrich Beck leven we al een paar decennia in een risicomaatschappij, waarin het vooral draait om het verdelen van de risico's. Een visie die behoorlijk actueel lijkt, gezien kwesties als wie het redden van banken moet betalen, wie (nog) gaan profiteren van de pensioenpotten en sociale voorzieningen die eerder 'zeker' leken en waar velen (nog wel) aan meebetalen.
Moeten accountants bijdragen aan het verminderen van onzekerheden in die maatschappij? En zo ja hoe?
Ten aanzien van hervormingen en de toekomst van het accountantsberoep zijn er - puntsgewijs - nog wel wat andere vragen die moeten worden beantwoord:
- Hebben bestuurders wel behoefte aan een anders optredende accountant?
- Zijn de positionering en competenties van commissarissen voldoende om adequaat toezicht te houden op het controleproces en op evenwichtige checks and balances in de driehoek intern toezicht, bestuur en accountant?
- Hoeveel controle en wat voor specifiek door een accountant uit te voeren controlemaatregelen, zijn eigenlijk nodig om een controleverklaring af te kunnen geven, en wat voor waarde voegen die werkzaamheden toe voor de gecontroleerde en belanghebbenden?
- Is er een weg terug naar meer vertrouwen, die wegvoert van het proces waarbij kwaliteit gelijk wordt gesteld met compliance, en wat zouden accountantskantoren moeten doen om weer ruimte en vertrouwen te krijgen (van maatschappij en politiek bestuur) om zich daarin te ontwikkelen?
- Is er (daarbij) een uitweg uit de omstrengeling van compliance-gerichte methodologieën en het externe toezicht daarop, waarin de wereldwijd opererende accountantsorganisaties en hun externe toezichthouders elkaar beklemd houden?
- Kan de professie dan loskomen uit de aansturingsmodellen van de internationale accountantsorganisaties, die in de praktijk vooral zijn gericht op brand protection, compliance en partnerinkomen?
- Hebben de leiding van de beroepsorganisatie(s) en grote(re) accountantskantoren een visie op de rol voor accountants in het proces van goed bestuur en zijn deze leidinggevenden intrinsiek gemotiveerd om in de toekomst anders op te gaan treden?
- Is er naast voldoende veranderbereidheid ook voldoende verandervermogen bij de leiding van de beroepsorganisatie(s) en grote(re) accountantskantoren?
- Zijn accountantsorganisaties bereid substantieel te investeren (ook financieel) in een hervorming van hun organisaties, waarbij partners dus bereid moeten zijn om voorlopig genoegen te nemen met een lagere voor uitkering beschikbare winst?
Mijn inschatting is dat 'we' er nog niet zijn.