Vertrouwen, controle en advies in perspectief
Vertrouwen is het fundament van elke zinvolle wederzijdse relatie. Zo vat de nationale ombudsman de essentie van het jaarverslag van zijn werkzaamheden over 2011 samen. Voor accountants anno 2012 bevat dit statement leerzame delen, met name over de 'zinvolle wederzijdse relatie'.
Want dat is de basis onder de accountantscontrole zoals de wetgever die ten behoeve van het algemeen belang heeft geregeld. Over de rol van de accountant, of deze wel echt onafhankelijk is, en of hij mag adviseren naast de controle, is de nodige discussie.
Nuttig deze discussie eens vanuit verschillende perspectieven te bekijken.
Als eerste een aspect dat we regelmatig vergeten: de termijn. Het overbekende gezegde luidt 'Vertrouwen komt te voet en gaat te paard'. Het vertrouwen in accountants, opgebouwd in meer dan tachtig jaar, is verloren gegaan. Het vergt veel tijd om dit te herstellen, ondanks al het praten en bloggen op de korte termijn. Wanneer in die herstelperiode dan een incident opkomt, dan sta je direct weer op nul. Zie de beeldvorming over woningcorporaties, één 'affaire' en je bent terug bij af.
Een tweede aspect is in welke omgeving dat herstel van vertrouwen vorm moet krijgen. Hoeveel maatschappelijke ruimte is er voor betekenisvolle relaties op basis van vertrouwen?
Er wordt het nodige geschreven over maatschappelijk onbehagen dat vooral wantrouwen voedt. Onbehagen en misschien wel onzekerheid over een meer open economie, over meer invloeden van buiten, verschraling van sociale voorzieningen, et cetera.
Daarnaast voedt publiciteit over hoge beloningen ook een zeker maatschappelijk cynisme over 'de elite' die juist leiding moet geven aan bedrijven, maatschappelijke ondernemingen en politiek bestuur.
We moeten dus niet te veel en te snel willen realiseren.
Dan de toepassing naar het actuele onderwerp 'controle en advies'. Wat is de rol en gewenste betekenis van controle in deze fase (van het publieke debat) en omgeving (vol onbehagen)? Werkt alleen strikte handhaving en controle? Hoe strikt moet controle zijn? Past een 'low trust'-samenleving zoals in Amerika dan beter?
Maar ook aan de kant van de controleurs zijn er vragen. Hoe ga je om met het risico dat in de regel later, met veel meer informatie en 'wijsheid achteraf', wordt bepaald of je het als controleur goed heb gedaan? Voetbalscheidsrechters, met zestien camera's om zich heen, kunnen hier over meepraten. Maar commissarissen ook.
Ter illustratie daarom twee andere sectoren met een met accountants vergelijkbare combinatie van controle en advies.
Automonteurs werken in een volledig private omgeving met een kleine publieke taak: de door de overheid voorgeschreven uitvoering van de APK. De garage heeft daarvoor een erkenning en de Rijksdienst voor het Wegverkeer (RDW) houdt (als een soort AFM) in de gaten of die garages hun werk goed doen. Volgens de RDW komen ze gemiddeld eens per twee weken bij elke APK-garage.
Mocht een auto niet in één keer door de keuring komen, dan adviseert de garage wat er aan de auto moet gebeuren. Low balling is hierbij heel gewoon, voor € 15 of € 20 kunt u al een keuring krijgen. Die lage fee moet natuurlijk met reparaties worden terugverdiend.
Ook Het Financieele Dagblad zoekt steeds nadrukkelijker de combinatie van controle en advies op. Ook de krant heeft een publieke rol in een commerciële omgeving, zij het zonder controle door een toezichthouder. Volgens een advertentie in het FD kun je ruimte kopen (corporate pages) om jezelf als bedrijf te profileren. Naast de redactionele artikelen kan een onderneming zelf bedrijfsinformatie plaatsen. Tussen beide vormen van informatie zit natuurlijk spanning.
Gelooft de buitenwereld dat je als garage/krant volledig onafhankelijk bent, als je auto's/organisaties waar je kritisch naar moet kijken ook zelf mag repareren of op je eigen website toelaat om hun geloofwaardigheid juist te versterken met jouw brand?
Terug naar de accountants. Waarschijnlijk zitten de ontwikkelingen bij accountants ergens tussen een monteur en een journalist van het FD in. Accountants voelen zich steeds meer automonteur met angst voor tweewekelijkse controle door de toezichthouder, maar zouden liever de vrijheid van de journalist (zonder toezichthouder) weer hebben.
Deze realiteit vraagt een stevig debat. Debat met aandacht voor dilemma's, nuances en afwegingen. Debat ook met als fundament vertrouwen, anders is het debat hoe dan ook zinloos.