Het elastiek van de ethiek
De ervaring leert ons dat ieder schandaal in haar kielzog een aantal items meeneemt. Waar een (boekhoud)schandaal heeft plaatsgehad, komen steevast woorden naar voren als compliance, regelgeving, wetgeving, ethiek, perverse prikkels en controle. Alles natuurlijk met de beste bedoelingen: voorkomen dat nogmaals een schandaal kan plaatsvinden.
Ik denk altijd: 'Als het kalf verdronken is, dempt men de put.' Zo is het toch? Schandalen worden bestreden met regelgeving. Iedereen wordt aangeraden een leergang 'financiële ethiek' te volgen en vervolgens kunnen we weer overgaan tot de orde van de dag. Wachtend op een volgend schandaal.
Het probleem zit hem in het woord 'ethiek'. Het lijkt een soort ‘zalvend' woord, dat te pas en te onpas wordt gebruikt. Alsof je ethiek zou kunnen leren... Een google-actie levert op dat ethiek te maken heeft met goed en kwaad. Wat mag wel en wat is verantwoord om te doen richting mijzelf en mijn omgeving? Een praktische filosofie.
Bij dat laatste woord denk altijd terug aan mijn beginperiode als accountant. Op donderdagmiddag nam de manager op een opdracht de zogenaamde 'accountantshouding' aan (achteroverleunend en handen in de nek) om met de nieuwbakken assistent eens te filosoferen wat er allemaal mis zou kunnen gaan bij de cliënt. Om vervolgens na enkele minuten te besluiten dat het allemaal wel meeviel; alle risico's konden worden ‘weggefilosofeerd'. Gelukkig konden we weer snel over tot de orde van de dag. Dit onder het motto: 'Ze dronken een glas, deden een plas en alles bleef zoals het was.'
Zo is het ook met ethiek. Het is zo lang als het breed is. Het is een elastiek, dat je kunt oprekken; zo ver, dat het nog net om je eigen handelen heen past. En als het past, dan is het ethisch. Een elastiek is van nature 'strak'. Echter als het je maar vaak genoeg oprekt, dan wordt het wijder en slapper. Niets is zo vervelend als een te slap elastiek. Daar kun je niets mee. Zo is het ook met te slappe ethische waarden en normen. Zonder de grens van het elastiek is er niets aan. Er is dan feitelijk geen grens.
Moet heel Nederland dan een leergang (financiële) ethiek volgen? Het zou wel goed zijn, maar eerlijk gezegd geloof ik er niet in. Het wegschieten van een elastiekje leer je ook niet vanuit een boekje. Je ziet een ander het doen en probeert het na te doen. Zo is het (redelijk simplistisch gesteld) ook met ethiek: je ziet een ander het doen en doet het na. Helaas doet niet alleen een goed voorbeeld goed volgen. Slechte voorbeelden worden ook gemakkelijk gevolgd.
Ik pleit derhalve voor het (nogmaals) breder laten terugkomen van de discussie over normen en waarden en het handelen niet primair uit eigen belang. Niet vanuit een boekje, maar vanuit de praktijk. De training professioneel-kritische Instelling is hier daarom een goede eerste aanzet toe.