Opinie 02 juni 2014

Mee ademen met de normen en waarden van de maatschappij

Een groter contrast hadden twee artikelen in het Financieele Dagblad van respectievelijk vrijdag 30 en zaterdag 31 mei 2014 niet kunnen zijn.

Op vrijdag 30 mei komen de onder een schuilnaam geïnterviewde Mark de Jong (ABN AMRO) en Michel Werkman (fictieve naam?) van Rabo aan het woord. Zij vertellen hoe vooral aan mkb-ondernemingen in de jaren na 2000 op grote schaal rente- en andere exotische derivaten zijn verkocht. De treasuryspecialisten knutselden de derivaten in elkaar en de accountmanagers moesten het aan de man brengen. Het adagium was "Gij zult derivaten aan de man brengen".

Nog stuitender is de erkenning dat de meeste accountmanagers geen benul hadden van wat ze verkochten, niet wisten wat een derivaat is en op basis van een snelle cursus de ondernemers tot koop moesten overhalen. De werkelijke kosten en de eventuele toekomstige effecten bleven voor de meeste mkb-ondernemers op zijn minst onduidelijk, maar het artikel laat doorschemeren dat ondernemers ook bewust zijn misleid over de kosten en eventuele toekomstige effecten.

Een dag later krijgen enkele (oud-)topbankiers het woord en klagen over het feit dat de toezichthouder in de financiële sector doorslaat. Floris Deckers, oud-bestuursvoorzitter van Van Lanschot, maar in de tijd na 2000 ook directievoorzitter van de business unit Nederland van ABN AMRO, klaagt dat de banken tegenwoordig na elk gesprek aanwijzingen 'aan de broek krijgen' en Peter Wakkie, lid van de raad van commissarissen van ABN AMRO, klaagt over het steeds formeler worden van de toezichthouder. Kees Storm spreekt over de waakhonden die gebrek tonen van zelfvertrouwen en die bang zijn voor kritiek vanuit de politiek.

Ik denk dat veel lezers, die beide artikelen hebben gelezen, getroffen zullen zijn door de tegenstelling. Met alle kennis die wij inmiddels hebben opgedaan naar aanleiding van de bankencrisis is wel duidelijk dat het de banken zelf zijn die de bakermat hebben gevormd voor de crisis. Gedreven door hoge bonussen, die tot 100% van het jaarsalaris konden oplopen (...en die, aldus het eerste artikel, eerder wel dan niet werden gehaald) werden de bankiers opgezweept om producten te verkopen die zij zelfs nauwelijks begrepen. Bonussen, persoonlijk gewin, geldlust, champagnelunches en luxe materie waren de drijfveren die de bankiers opstuwden. Of zoals het letterlijk is gezegd: "de bank ademt mee met de normen en waarden in de maatschappij" (FD, 30 mei 2014, pag. 4). Alsof de maatschappij schuld heeft aan het lustgedrag van de bankiers! Het resultaat is dat het vertrouwen in bankiers is gedaald tot een ongekend laag niveau.

Accountants bevinden zich in een soortgelijk positie als bankiers. Mislukte privébeleggingen, onvoldoende professioneel kritisch uitgevoerde controles, aansprakelijkstelling door curatoren om maar enkele van de recente krantenkoppen te noemen. Zou de toezichthouder van accountants ook zijn doorgeslagen? Zou die lijden aan gebrek aan zelfvertrouwen en bang zijn voor politieke kritiek?

Dit is een volstrekt verkeerde manier van reageren. De ellende is niet door de toezichthouder veroorzaakt, maar de actoren in de markt. Door de bankiers en door de accountants zelf. Schelden op de toezichthouder is een uiting van zwakte en ontkenning van de feiten. Zelfs een excuus tijdens een besloten NBA-discussie, hoe goed bedoeld ook, is onvoldoende.

Publieke boetedoening naar het maatschappelijk verkeer en een aanzet tot een radicale cultuurverandering is waar de cliënt en de beroepsgroep op zit te wachten. Als we het commentaar in FD van zaterdag 31 mei 2014 mogen geloven staan we nog nauwelijks aan het begin daarvan. Het vertrek van Martine Frijlink uit de raad van bestuur van KPMG zou mede het gevolg zijn van het verzet van een harde kern van KPMG-partners tegen de harde lijn die zij volgde. Ik wens Jan Hommen veel succes met het ombuigen van die diepgewortelde cultuur.