Jan Willem Taams

In reactie op de Pincoffs-affaire, hét financiële schandaal van de negentiende eeuw, vond in 1895 de oprichting van het Nederlands Instituut van Accountants (NIvA) plaats. In 2020 bestaat het gereguleerde beroep van accountants 125 jaar. Reden voor de NBA om hier aandacht aan te besteden. Aan de publicatie Geschiedenis der Accountancy in Nederland kan een nieuw deel worden toegevoegd. De idealen onder het vak accountant verklaard, kan daarvoor een passende titel zijn.

Professor Bert Musschenga beschrijft een ideaal als een voorstelling van een situatie waarin één of meer verlangens of waarden zijn verwezenlijkt. Daarbij gaat het om verlangens en waarden die niet totaal in woorden te vatten zijn, maar wel een sterke zeggingskracht hebben. Idealen geven richting aan handelen en motiveren tot handelen. Abstracte waarden als zodanig doen dat niet. Vandaar de noodzaak om een voorstelling te maken van een situatie waarin ze verwezenlijk zijn. Wie geen fantasie, geen verbeeldingskracht heeft, heeft ook geen idealen, aldus Musschenga. Bewustzijn dat mensen onderdeel uitmaken van een groter geheel staat daarin centraal. Ieder mens, ook de accountant dus, kan daaraan bijgedragen. Een accountant doet dat professioneel, integer, objectief, vakbekwaam en zorgvuldig en behandelt informatie vertrouwelijk. De basisidealen die hieraan ten grondslag liggen zijn onafhankelijkheid, getrouw beeld en zekerheid geven. Zelfontplooiing is het verbindende ideaal dat wezenlijk van invloed kan zijn op vernieuwend denken en handelen van accountants. Een beschouwing van de idealen onder het vak, met als kapstok de controleaanpak van de accountant.

Doel

Uit het artikel Aartsvader van de Nederlandse Accountants blijkt dat Théodore Limperg ook duidelijke idealen had. Bezien vanuit zelfontplooiing was opstellen van een integrale wetenschappelijke theorie van de bedrijfseconomie er één van. De invulling van de vervangingswaarde leer en de leer over het gewekte vertrouwen plaatste hij in deze context. Vanuit zijn idealen was hij ook kritisch over de examinering en de kwaliteit van de accountants. Als gevolg hiervan had hij zichzelf tot doel gesteld om de status van de accountant op te krikken, door het verhogen van de vereiste standaarden.

'Zelfontplooiing kan wezenlijk van invloed zijn op vernieuwend denken en handelen van accountants.'

Zijn mening stak hij daarbij niet onder stoelen of banken De zittende garde stelde die kritische houding vanzelfsprekend niet op prijs. Dit leidde tot een breuk. Als gevolg hiervan zette Limperg zijn eigen vereniging op, waar hij zijn zelfontplooiing wel in kwijt kon. De tijd heelde in dit geval ook alle wonden, want in 1919 werd zijn vereniging opgenomen in het NIvA. Limperg is voor zijn werk geëerd door de grote vergaderzaal van de NBA naar hem te vernoemen en hij is opgenomen in de Geschiedenis der Accountancy. Dat was geen doel op zich en tegelijkertijd is het een mooi resultaat passend bij zijn gestelde doelen.

Werkzaamheden

Iemand anders die een plekje verdient in het nieuwe deel van deze geschiedenis is Brenda Westra. Zij schreef vanuit zelfontplooiing vele boeken en in 2019 is de nieuwe NBA-foyer naar haar vernoemd. Brenda Westra is, net als Limperg, behoorlijk kritisch geweest op de beroepsgroep. Dit bleek bij de research werkzaamheden voor dit artikel. Daarbij kwam een interessant boek naar voren met de titel Onthullingen over accountants. Gert Greveling en Brenda Westra gaven een intrigerende kijk achter de schermen van accountants in dit boek met een eerste druk uit 2004. De uitgever stelt dat het boek de accountantswereld op zijn kop zet en iedereen verrukt of ontzet laat meegenieten. Het boek beoogt een totale omwenteling van de accountancy; een beroep dat zijn ziel en weg kwijt is. Interessante materie mede bezien vanuit de huidige tijd, met rapporten van de Autoriteit Financiële Markten, de Monitoring Commissie Accountancy, de Commissie Toezicht Accountancy en de inspectie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Verstandig als accountants en andere belanghebbenden ook dit boek nog eens lezen, als eerbetoon aan Brenda Westra. De bevindingen uit deze te verrichten werkzaamheid kunnen als schoktherapie werken.

Bevindingen

Limperg, Greveling en Westra zouden over de accountancy transitie, in een gecombineerde analyse van bevindingen, samenvattend het volgende kunnen stellen: "Er is sprake van achterstallig onderhoud dat voortvarend moet worden opgepakt. Veel informeel leiderschap is daarbij gewenst op basis van wederkerigheid. Nu is het moment om meer meters te maken en niet te wachten op de volgende schok.

'Nu is het moment om meer meters te maken en niet te wachten op de volgende schok.'

De huidige matige reparaties zijn exemplarisch voor gebrek aan deskundigheid bij beslissers en het ontbreken van wil. Hierin is de accountancy niet alleen. Als Nederland van boven wordt beschouwd is dit fenomeen zwaar verankerd in de samenleving. Een serie bijeenkomsten naar analogie van het Human programma Het filosofisch kwintet misstaat niet. Natuurlijk mag dan gesproken worden over transparantie, kwaliteit en moraliteit als pijlers van ambitie van het beroep met vertaling naar een dashboard accountancy. Maar ook als aan voorgaande invulling wordt gegeven en de wet wordt gevolgd, dan is dat geen garantie op succes. Regievorming met het vak vraagt meer dan voorgestelde governance wijzigingen. Waar zijn de idealen onafhankelijkheid, getrouw beeld en zekerheid geven gebleven? Tijd voor zelfontplooiing gericht op positieherstel van de accountant in de samenleving."

Verantwoordelijkheid

Op basis van het doel, de verrichte werkzaamheden en de bevindingen kan geconcludeerd worden dat de accountancy verantwoordelijkheid moet tonen. Macht, gezag en ethiek verdienen een nieuwe plek in de sector. Dominante financiële idealen onder het vak leiden regelmatig tot 'sinkholes' waar veel energie en aandacht naar toe gaat. Erosie van het imago van accountants is het gevolg van deze financiële stroming. Dit leidt af van het mooie, goede en belangrijke werk dat door accountants wordt verricht. Terug naar de basis van het beroep, waarbij zelfontplooiing het verbindende ideaal kan zijn. Het (ongewenste) gedrag dat is ontstaan vanuit het bestaande business- en verdienmodel is niet meer van deze tijd.

Ruim voor het begin van de financiële crisis in 2007 werd gewaarschuwd door criticasters binnen het beroep. Helaas bleken deze accountants de bekende roepende in de woestijn te zijn. De financiële crisis uit 2008 heeft daarbij een ander sentiment losgemaakt dat is te keren door invulling te geven aan een ideaal als zelfontplooiing, dat erop is gericht om andere mensen te helpen. De invulling van het publiek belang wordt daarmee geborgd. Een t(r)ip voor de accountancy is daarvoor nodig om ingesleten patronen te doorbreken en oorspronkelijke idealen onder het vak veilig te stellen.

Aanbevelingen

Vanuit het verbindende ideaal 'zelfontplooiing' is de aanbeveling voor de accountant 3.0 om drie vragen te stellen: 1) Waarom ben ik accountant? 2) Hoe wil ik gezien worden als accountant? en 3) Wat is de mening van de omgeving over mij als accountant?

'In films worden talrijke vormen van zelfontplooiing getoond die de accountant kunnen inspireren.'

Deze drie reflectieve vragen vormen het fundament om inhoud, proces en gedrag met elkaar te bespreken. In films worden talrijke vormen van zelfontplooiing getoond die het grote publiek aanspreken en die de accountant kunnen inspireren. In Mamma Mia neemt de aanstaande bruid bijvoorbeeld verantwoordelijkheid, door te zoeken naar haar vader en daarmee naar haar identiteit, positionering en waarden. De film Happy Feet toont een keizerpinguïn die, door verbanning, een avontuurlijke reis maakt waarin het vertrouwen op een goede afloop van zijn missie regelmatig wordt beproefd. Ook de film Groundhog Day is een goed voorbeeld over controle willen hebben en veranderen. De hoofdrolspeler beleeft dezelfde dag iedere keer opnieuw. Hij blijft daarbij lange tijd doen wat hij altijd deed en vervolgens krijgt hij wat hij altijd kreeg. Alleen door een andere houding aan te nemen lukt het om naar de volgende dag te gaan.

De films zijn als voorbeelden een uitnodiging aan accountants om vanuit zelfontplooiing nieuwe invulling te geven aan onafhankelijkheid, getrouw beeld en zekerheid. De idealen onder het vak worden daar sterker van.