"Vroeger was forensische accountancy gericht op detailonderzoek in boekhoudingen, bijvoorbeeld naar bank- en kasmutaties in een kasboek. Nu is de vraag: Is het aannemelijk dat er oneigenlijk toegang is verkregen tot de IT-omgeving en daar software is geplaatst om fraude te plegen?", legt Kees aan de Wiel uit.

"De forensische specialistengroep van EY bestaat grofweg uit drie groepen: fraudeonderzoekers, fraudespecialisten die de jaarrekeningcontrole ondersteunen en forensische IT-specialisten. Ik zit al lang in het vakgebied. Inmiddels zie ik heel geavanceerde fraudezaken, die veel verder gaan dan alleen de administratie. Je moet als forensisch accountant echt bijblijven."

Waarin verschilt een forensisch accountant van een reguliere accountant?
"Bij een jaarrekeningcontrole gaat de controlerend accountant na of de jaarrekeningposten betrouwbaar zijn verantwoord en er geen materiële onjuistheden in de financiële verantwoording staan. Het gaat om het beeld van de jaarrekening als geheel. Een forensisch accountant doet gericht onderzoek, onder meer naar specifieke jaarrekeningposten, zonder de volledige jaarrekening in het onderzoek te betrekken. Meestal gaat het om heel gedetailleerd onderzoek met specialistische methoden. Forensische accountancy is echt een specialisme binnen de accountancy."

Het beroep van accountant ontstond ongeveer 125 jaar geleden naar aanleiding van een fraudegeval: de Pincoffs-affaire, memoreert Aan de Wiel. "Toen kwam de behoefte aan externe controle van financiële verantwoordingen waarop derden konden vertrouwen. De accountancy heeft haar bestaan dus mede te danken aan fraude."

Moet je fraude constateren, of constateren dat er iets niet klopt?
"Het laatste. Er moet een redelijk vermoeden zijn dat er iets niet deugt. Het is aan de forensisch accountant om de feiten en omstandigheden te verzamelen en hierover te rapporteren. Op basis van zijn expertise kan de forensisch accountant een analyse maken. Dat is geen juridische analyse, maar een analyse die rekening houdt met het toepasselijke normenkader, zoals wet- en regelgeving."

Wordt er veel gefraudeerd?
"Dat is lastig te zeggen. Ik heb beroepsdeformatie en zie natuurlijk overal brand, net als de brandweer. De omvang van de fraudezaken wordt steeds groter en de zaken die ik zie, hebben veel grotere impact dan vijf of tien jaar geleden. Hoofdoorzaak: de sterke stijging van digitale fraude, bijvoorbeeld via phishing. Maar dat is niet het enige. Met enige regelmaat verschijnen er in de pers artikelen over spraakmakende zaken waarbij fraudeurs met geavanceerde technieken en overredingskracht slachtoffers aanzetten tot betalingen. Wij zien dit onder meer bij bankhelpdeskfraude en ceo/cfo-fraude."

'De omvang van de fraudezaken wordt steeds groter en de zaken die ik zie, hebben veel grotere impact dan vijf of tien jaar geleden.'

"Bij bankhelpdeskfraude worden rekeninghouders benaderd door personen die zich voordoen als bankmedewerker. Zij gebruiken tools om het beheer in de digitale bankomgeving van de rekeninghouder over te nemen. Bij ceo/cfo-fraude krijgt een medewerker van een organisatie instructies waarvan hij denkt dat die afkomstig zijn van de directeur of cfo. De omvang van deze fraude kan aanzienlijk zijn en doorgaans gaat er een digitale inbraak in de systemen van een organisatie aan vooraf."

Hoe blijven jullie bij qua kennis?
"Fraude in de kasadministratie is relatief eenvoudig uit te leggen, maar bij deepfakes, artificial intelligence of heimelijke software in bedrijfsnetwerken wordt het een stuk complexer. Als forensische accountants onderhouden wij onze kennis door voortdurende educatie en gerichte trainingen op nieuwe trends en fenomenen. En als er heel specialistische kennis nodig is, wordt die uit het internationale forensische netwerk van EY gehaald. Als wij bij specifieke IT-vraagstukken gebruikmaken van zulke specialisten, moet ik als deskundige wel de vaktechnische verantwoordelijkheid kunnen dragen. Daarvoor hebben wij binnen EY standaardmethodes en opleidingen ontwikkeld."

Aan wie rapporteren jullie?
"Wij rapporteren onze bevindingen aan onze opdrachtgevers. Op basis van het rapport besluiten zij over eventuele vervolgacties en juridische trajecten. Dat kan civielrechtelijk zijn, maar ook strafrechtelijk of bestuursrechtelijk. Van de tien onderzoeken die wij uitvoeren, gaan er uiteindelijk circa twee naar de strafrechter. De acht andere worden anders afgedaan, bijvoorbeeld via een civiele of bestuursrechtelijke procedure. Of er is helemaal geen vervolg. Een opdrachtgever kan immers besluiten er geen werk van te maken. Er kunnen allerlei factoren meespelen waarom een organisatie dat wel of niet doet."

FFO is een specialistisch werkgebied binnen de accountancy. Daarbinnen zijn circa 300–350 specialisten actief. Ongeveer de helft werkt bij accountantskantoren. De andere helft werkt bij opsporingsinstanties, zoals de politie en de FIOD, of als interne onderzoeker bij een bank of verzekeraar, aldus Aan de Wiel. "Ik zie certificering en registratie als FFO in het register als mogelijkheid om te zeggen: 'Wij hebben speciale forensisch financiële onderzoekers. Die staan geregistreerd in het NRGD. Dat is een speciale groep financiële deskundigen, wier werk voldoet aan allerlei kwaliteitscriteria.' Ik heb er vertrouwen in dat de beroepsgroep van de NBA dat omarmt."

Loopt EY voorop?
"Ik ben een van de eerste NRGD-geregistreerde accountants van de grotere accountantsorganisaties. Ik verwacht dat forensische collega's van de andere organisaties snel zullen volgen met een aanvraag voor registratie. Misdaad wordt steeds virtueler. En dat virtuele wordt steeds professioneler. In het verleden waren het bendes uit Nigeria. Nu zijn het criminele organisaties in Nederland die achter een laptop privépersonen en organisaties geld afhandig maken."

'Die verschuiving van traditionele fraude naar digitale fraudevormen gaat erg snel.'

"Die verschuiving van traditionele fraude naar digitale fraudevormen gaat erg snel. In de private forensische markt is goed zicht op fraudetrends en volgen zaken elkaar snel op. Zo zien wij dat bepaalde sectoren en producten gericht worden benaderd door fraudeurs. Dan zie je de schadelast op een bepaald thema ineens enorm pieken en vraag je je af: 'Wat zit daar nu weer achter?' Het helpt als private forensische accountants dan samenwerken met het OM en de politie. Zo zijn wij betrokken geweest bij proeftuinen om forensische financiële expertise te leveren in fenomeenonderzoek."

Hoe verloopt het contact met de zittende magistratuur?
"Ik krijg een verzoek of ik beschikbaar ben voor een zaak. Dan vraag ik welke partijen betrokken zijn en voer ik binnen EY een conflictcheck uit. Ik mag niet voor bestaande EY-relaties optreden, of voor partijen waar ik al eerder ben geweest. Komt uit die check dat ik vrij sta, dan word ik in een vonnis als deskundige benoemd en begint het inhoudelijke werk.
Soms denk ik dan: 'Deze vraag is juridisch, maar in mijn vakgebied kan ik daarmee niet uit de voeten.' Dan leg ik de vraag terug bij de rechter: 'Als ik uw vraag goed interpreteer, bedoelt u dit en dat. Als dat klopt, kan ik het onderzoek uitvoeren aan de hand van een anders geformuleerde vraag.' En dan volgt doorgaans een aangepaste vraagstelling. Een forensisch accountant die bij dat soort consultaties optreedt, beseft dat een rechter niet diep in artificial intelligence of in forensisch-boekhoudkundige materie zit. Dan moet je je deskundigheid presenteren op een manier die de rechter kan volgen. Dat betekent voor de deskundige dat je regelmatig dit soort zaken moet doen, zodat je weet waar de kennislacunes liggen en hoe je een bijdrage kan leveren aan het rechtsgeding."

Hoe reageren rechters als je daarop terugkomt?
"Ik heb daar nooit gedoe over gehad. Wat ik ook wel eens doe, is dat ik bij civiele zaken ergens tegenaan loop en denk: 'Hier moet ik de rechter consulteren.' Dan verzoek ik de rechter een aanwijzing te geven over hoe ik verder moet in het onderzoek. Er is op dat gebied dus best veel mogelijk. Je komt met de rechter tot een begaanbare weg, als het ware."

Hoe past NRGD-certificering daarin?
"De NRGD-certificering is op individuele basis en ik ben nu de eerste forensisch accountant bij EY die als FFO-accountant is ingeschreven. Inschrijving in het register is een belangrijke kwaliteitswaarborg. Dan weet een rechter: 'Ik heb te maken met een forensisch financieel onderzoeker die vaker met het bijltje heeft gehakt en weet wat er van hem wordt verwacht.'"

'Certificering kan forensische accountants helpen bij hun ambitie maatschappelijk relevant te zijn.'

"Certificering kan forensische accountants helpen bij hun ambitie maatschappelijk relevant te zijn. Als je een jaarrekening controleert, help je mee het financieel stelsel te beschermen. Met forensisch financieel onderzoek helpen wij criminaliteit en fraude te bestrijden. Dat vinden wij een belangrijk onderwerp. Wij hebben binnen de afdeling een licentievergunning voor particulier rechercheonderzoek. Wij zijn een particulier recherchebureau dat aan alle gestelde eisen voldoet. De politie houdt daarop toezicht. NRGD-registratie is vergelijkbaar: een keurmerk voor de beroepsuitoefening. En ook al is er meestal sprake van onderzoek in een private context, dat kan zomaar uitmonden in een strafzaak. Dan helpt het als wij beide werelden kennen."

Wat is de volgende stap?
"Ik wil mijn forensische collega's interesseren voor registratie en ruchtbaarheid geven aan forensisch financieel onderzoek. Als je buiten de accountantsorganisaties kijkt naar professionals die vergelijkbare diensten doen bij een bank, een verzekeraar of bij de politie, dan heb je zo circa tweehonderd forensisch specialisten die als FFO in het register geregistreerd zouden kunnen staan, naast de professionals van de accountantsorganisaties.
Bij forensisch financieel onderzoek denken mensen onwillekeurig al snel aan boekhouden. Maar er zijn veel verschijningsvormen, van datalekken tot inkoopfraude die niet in de boeken staan. Wij kunnen per jaar bepaalde thema's uitpikken waar de opsporingsdiensten zich op richten. Als wij niet onder vertrouwelijke legal privilege werken, maken we meer dan eens mee dat wij een vordering krijgen van een opsporingsdienst om een heel rapport of onderzoeksdossier te overleggen. Dat wordt dan in het strafrecht gebruikt. Op die manier kun je ook maatschappelijk bijdragen aan het onderzoeksproces."

Het NRGD bestaat in 2025 vijftien jaar en heeft ter gelegenheid van dit jubileum een jubileumboek uitgebracht, getiteld ‘Forensische kwaliteit in een veranderend veld’. Het interview met Kees aan de Wiel is (in vrijwel identieke vorm) opgenomen in die uitgave.