Discussie Opinie 09 juni 2023

Hollanders hebben het vertrouwen weggeregeld

In het Nederlandse accountantsberoep lijkt alle ruimte voor onderling vertrouwen te zijn 'weggeregeld'. Doen we het daarmee nu echt beter dan andere landen?

Peter Schimmel

Twee keer ben ik naar Turkije afgereisd voor een onderzoek naar vermeende corruptie. Twee keer kreeg ik te maken met het fenomeen dat in Holland niet begrepen wordt hoe de wereld in elkaar steekt: "Natuurlijk doen wij vooral zaken met familie en vrienden." De derde keer heb ik mijn klant gezegd dat zij haar medewerker, de vermeende omkoper, niet moest ontslaan, maar tot King of Integrity moest benoemen, met bijbehorende verplichtingen. En dat heeft zij nog gedaan ook. Ik heb The King later mogen ontmoeten en was best onder de indruk van zijn inzet en de behaalde resultaten. Er werd overigens nog wel veel zakengedaan met vrienden en familie.

Hoe steekt dat zakendoen met vrienden en familie in elkaar? Stel, je hebt een logistiek dienstverlener nodig. Dan speur je de familie af, of je nog een neef of nicht hebt die zo’n bedrijf met passende dienstverlening heeft. Daar ga je mee in zee. En als het dan eens niet zo lekker loopt, dan doe je een beroep op je oom of tante. Intern bezet je op dezelfde wijze ook de cruciale functies in je organisatie. Op die manier houd je controle over je bedrijfsvoering. In feite is dit de wijze waarop de meeste Nederlandse bedrijven groot zijn geworden. Maar kennelijk vermoeden velen daar vandaag de dag grote gevaren in.

Ik geef veel les over fraude, corruptie en bedrijfsethiek. Ik krijg daarbij vaak te horen dat de ethiek en regelvastheid in het Zuiden toch wel anders is dan in het Westen. Ik stel dan graag de vraag: "Welk Zuiden?" Het antwoord omvat steevast de namen van één of twee Nederlandse provincies. Ik geef dan terug dat volgens mij de ethiek afwijkt in Holland (want daar komt onze wet- en regelgeving vandaan en zetelen al onze externe toezichthouders) ten opzichte van alles wat daarvan zuidelijk ligt, tot aan Kaap Agulhas en tot Kaap Dezjnjov in het oosten. Misschien moet je daarom bij jezelf te rade gaan, als je de ethiek van anderen zo makkelijk in twijfel trekt. Vervolgens bespreek ik dan de twee alinea's hiervoor.

Ik moet hieraan denken bij de reactie van mijn beroepsorganisatie, en daaraan getrouwen, als het gaat om de 'Portugalroute' van Value8. Het lijkt een probleem dat wij onze waarden niet kunnen opleggen aan zo’n buitenlandse accountantsorganisatie. Want het moet wel zo zijn dat zo'n organisatie aan 'onze' kwaliteitsstandaarden voldoet. Vanuit concurrentieoverwegingen snap ik dat best: allemaal dezelfde ellende.

Onze kwaliteitsstandaarden zijn gebaseerd op wat de EU een goed idee vindt. Tja, dan heb je natuurlijk al te maken met die verrekte zuidelijke/oostelijke ethiek. Dat kan niet goed zijn, toch? Daarom hebben wij voor (accountants-)organisaties in Nederland allerlei extra drempels, hoepels en hordes geïntroduceerd, waardoor velen denken dat wij het beter hebben geregeld.

De vraag is of wij het beter geregeld hebben, of slechts anders: door domweg het vertrouwen af te schaffen. Gelukkig hebben wij daarmee wel bereikt dat het ons in Nederland geheel aan accountantsfalen- en schandalen ontbreekt, terwijl het in andere EU-landen een soort Sodom en Gomorra is. Voor de letterlijken onder ons: Deze laatste zin is schertsend bedoeld.

Bij ons moet alles vastgelegd en meetbaar zijn. Ook buiten ons vakgebied hebben wij alle ruimte voor onderling vertrouwen wel zo langzamerhand weggeregeld en stapelen we maar door aan wetten, regels, procedures, compliance-officers en toezichthouders, die graag hun liefde betuigen aan Thomas Hobbes. Daarom is het ook geen wonder dat de meeste accountants in Nederland geen oob-controles kunnen en willen uitvoeren.

Er bestaan landen waar het kennelijk nog steeds helpt even met oom of tante te bellen, om te zorgen dat neef of nicht weer in het gareel komt. Er bestaan kennelijk ook landen waar accountantsorganisaties oob-controles mogen uitvoeren, zonder meteen het moeras van regel- en toezicht-ellende in te worden getrokken. In dat soort landen blijkt het maatschappelijk vertrouwen overigens ook niet veel hoger dan in Nederland, maar daar is vertrouwen en het beroep daarop kunnen doen nog niet verloren als middel en hebben ze ook niet zo’n last van onze Hollandse ethiek. Iets om over na te denken, in de daarvoor bedoelde faculty van onze Hollandse NBA.