Opinie 14 oktober 2011

Onafhankelijke accountant bestaat al

Accountants adviseren nauwelijks, maar de Tweede Kamer koerst op een scheiding van boekencontrole en andere meer commerciële diensten (FD 29 september). De perceptie dat accountants veel adviesdiensten verkopen blijkt niet uit de cijfers. De sleutel voor het antwoord op het onafhankelijkheidsvraagstuk ligt bij de toezichthouder op de onderneming, de audit-commissie. Zij moet toezien op de onafhankelijkheid van de accountant. Indien deze er niet is, kan de raad van commissarissen (rvc) deze taak op zich nemen.

Uit een onderzoek onder alle beursgenoteerde ondernemingen in Nederland blijkt dat bijna 75% van de totale omzet die accountants wereldwijd verdienen bij Nederlandse beursgenoteerde controlecliënten bestaat uit controlediensten. Inclusief bijzondere controlewerkzaamheden is dit meer dan 80%. Met andere woorden, de adviesdiensten die accountants bij een controleklant verkopen zijn beperkt tot 20 tot 25%. Deze cijfers weerleggen de suggestie dat een accountant een vette adviesopdracht binnensleept voor zijn collega.

Blijkbaar is er al een mechanisme waardoor adviesdiensten bij beursondernemingen beperkt voorkomen. Deze mechanismen zijn te vinden in de voorschriften over de onafhankelijkheid en het functioneren van audit-commissies. In Nederland bestaan al lang uitgebreide voorschriften over de onafhankelijkheid.

In 2007 zijn deze nog eens aangescherpt. In hoofdlijnen mag de accountant niet op de stoel van de directie gaan zitten, mag hij niet zijn eigen werk controleren (bepaalde adviezen zijn om die reden niet toegestaan) en mag de accountant geen procedures voeren tegen de klant. Ook moet de accountant financieel en persoonlijk onafhankelijk zijn van de klant. Dit alles om te voorkomen dat een accountant, die afhankelijk is van zijn klant, verleid kan worden mee te buigen met de wensen van de klant.

De beroepsorganisatie van accountants NBA heeft een consultatiedocument gepubliceerd ('De Raad van Commissarissen als opdrachtgever van de accountant') waarin zij stelt dat de rvc (of audit- commissie indien aanwezig) als opdrachtgever met de accountant de reikwijdte en aanpak van de controle bespreekt en jaarlijks zijn functioneren evalueert. Kortom, de audit-commissie wordt 'de baas' van de accountant. De invloed van het bestuur op de relatie met de accountant wordt beperkt, en dat is een goede ontwikkeling.

Door de audit-commissie deze taak te geven, wordt het onafhankelijk optreden van de accountant versterkt. De audit-commissie en de accountant hebben hetzelfde doel: een jaarrekening die klopt en die voldoet aan de wet- en regelgeving. Kern is dat de audit-commissie namens de belanghebbenden van de onderneming inclusief het maatschappelijk verkeer de accountant aanstuurt. De accountant die daarbij de financiën controleert, wordt op die manier 'de oren en de ogen' van de audit-commissie. Dat versterkt ook het optreden van de audit-commissie.

De rol van audit-commissie als toezichthouder op de accountant is in hoofdlijnen vastgelegd in de Nederlandse corporate governance-code. Deze code werkt goed. Accountants moeten vooraf toestemming vragen aan de audit-commissie voor aanvullende advisering die een bedreiging kan vormen voor de onafhankelijkheid. Hierbij zijn bepaalde diensten altijd verboden en zijn andere diensten toegestaan, waarbij de verhouding controleomzet versus adviesomzet een belangrijk criterium is.

De onafhankelijkheid van de accountant wordt het best geborgd door een andere partij, die voor zijn eigen functioneren er belang bij heeft dat de accountant daadwerkelijk onafhankelijk is. Dat is de audit-commissie.

Het publieke belang is ermee gediend als de best practice van audit-commissies bij beursondernemingen voor alle Organisaties van Openbaar Belang in Nederland gaan gelden.

Deze bijdrage is ook verschenen in het FD van 14 oktober 2011.