Opinie 22 augustus 2012

De poortwachtersfunctie van de interne accountant

Als we praten over financiële poortwachters, denken we nauwelijks aan de interne accountant. Begrijpelijk, want de wereld en ook de interne accountant zelf bekijkt zijn rol zelden vanuit de optiek van een publieke functie en verantwoordelijkheid. Hij dient allereerst de kasteelheer en zijn entourage.

Als een soort van republikeinse lijfwacht zorgt hij er voor dat het reguliere leger geen bedreiging vormt en niet haar eigen agenda nastreeft, dat de kasteelhuishouding proper, efficiënt en effectief wordt gevoerd. En hij houdt misschien ook nog een schuin oog op bedreigingen van buiten - als het even kan.

Van alle micro-financiële poortwachters zit de interne accountant het meest onder de radar. Hij deelt dat lot met de overheidsaccountants. Ook binnen NBA-verband. Jammer, voor hen die 'getting it right at entry level' voorstaan.

Toch - ik heb het zelf aan het eind van mijn carrière nog een paar jaar mogen meemaken - kent de interne accountant een enorm aantal uitdagingen. Daarvoor heeft hij de afgelopen twee decennia een breed palet aan uitrusting ontwikkeld en meegekregen. Ik heb het eerder het moeilijkste beroep van de financiële poortwachters genoemd.

Op 13 en 14 september 2012 komt het Europese gilde weer bij elkaar om ervaringen en ideeën te delen. IIA Nederland fungeert als gastheer van de Europese 2012 Conferentie van de (regionale) ECIIA organisatie. Een centraal thema is '2020' , een jaartal waar veel strategiebijeenkomsten al jaren op ogen. Ik ben als zevende keynote speaker de hekkensluiter van het gevarieerde no nonsense programma.

Met Leen Paape als het beproefde gezicht en professionele gezag van het evenement, kan het bijna niet fout gaan. Het belooft gepeperd te worden, er zal constructief worden gesteggeld en ook, daar zorgt Paape wel voor, de peptalks zullen niet ontbreken.

Die peptalks heeft het interne accountantsberoep zeker nodig want het heeft zichzelf, en de rest van de wereld, wel wat uit te leggen. Waar waren de interne accountants toen het allemaal 'gebeurde'? Met als laatste wapenfeiten de Libor- en witwasaffaires.

Het opereren in de publicitaire schaduw van de kritiek op het openbaar beroep geeft wel wat bescherming, maar neemt niet weg dat er in het eigen en stakeholdersbelang toch wel wat vragen zijn te stellen over de effectiviteit van een functie die uitstekend bewapend is en een steeds sterker onafhankelijkheidsstatuut heeft gekregen, maar uitblinkt door onzichtbaarheid wanneer er weer een ondernemingsreputatie door het slijk wordt gehaald. Ondanks dat uitstekende instrumentarium, COSO incluis.

Ik zal daar zelf niet over gaan zeuren, maar zal hoogstens aanstippen dat we zo weinig weten over de effectiviteit van dit beroep. Juist omdat het... intern is. Ik kan me zelf nog levendig de harde strijd herinneren die vaak (ongezien) binnen de kasteelmuren wordt uitgevochten. En ik herinner me de gezichten van menig kasteelheer als je ze vertelde dat je werkt in het organisatorisch belang en niet in het persoonlijk belang van de zittende familie. Dat je als intern accountant eigenlijk twee principale gebruikers hebt: het huidige regime en het volgende.

Dus ben ik van plan me als hekkensluiter, met als marsorder de terug-naar-de-toekomst titel  '2020 revisited', vooral te richten op de voorwaardenscheppende vraag die er op volgt:

"How can the internal audit profession, public sector, private sector, become a more robust voice of reason, predictability, and trust in present and future regulation; and position itself as an indispensable actor in the international financial architecture?"

Daarbij zal ik mijn gehoor graag herinneren aan een eerdere voordracht tijdens de IIA jaarconferentie in 1996 in Orlando. Daar heb ik er op aangedrongen dat het interne accountantsberoep haar aandacht mede moest verleggen naar de governance- en risicomanagementissues van de organisaties die ze dient. En gepleit voor een internal audit-wereldorganisatie die best kon worden geënt op de toen zeer US/UK-centrische IIA maar ook meer ruimte moest bieden aan andere regio's en culturen.

Op beide fronten is wezenlijke vooruitgang geboekt, maar zonder echt ooit ‘arrivé!' te kunnen roepen.

Ook mocht ik oktober 2005 op de ECIIA conferentie in Cyprus mijn zorgen en oplossingen ventileren over de schijnzekerheid die ik zag in de toenmalige beroepsconstellatie, met name het gebrek aan inzicht hoe (de)regulering nu precies werkt en welke gevaren die dynamiek oplevert voor een overtuigende beroepsuitoefening.

Ik ben inmiddels teruggekomen op mijn enthousiasme interne accountants op te schepen met top-to-bottom governance reviews. Ik zie nu in dat in ieder geval top management governance-reviews een brug te ver zijn. Zo verwacht ik vanuit het interne accountantsberoep geen initiatief om de door mij hier herhaaldelijk bepleite 'bazooka' door de cfo-functie te sturen. Dat moet van buiten komen, hoe onverantwoord deze functie ook is vanuit het perspectief van onacceptabele functievermenging.

Als het openbare beroep en zelfs accountancy-academia dat onderwerp niet durven te bespreken - tegenspreken mag ook - dan moeten we reëel zijn en niet verwachten dat de interne accountant deze powerhouse-functie wél ter discussie gaat stellen.

Wel wil ik de bijzondere status en maatschappelijke zorgplicht van oob's onderstrepen, en de consequenties daarvan voor de interne auditor en zijn taakuitoefening. Ik zie de erkenning van 'organisaties van openbaar belang' als een unieke uitdaging en kans tot functieverbreding en -verdieping, van geweldig latent belang voor het management, de interne toezichtorganen en de externe toezichthouders.

Dat wordt dus weer een 'never a boring day'-verhaal, waarvoor iedere verder suggestie van harte welkom is.