Crisis, what crisis? Status quo in accountancy
In de accountancy doet zich het 'hongersnoodfenomeen' voor: we worden met zo veel slecht nieuws gebombardeerd dat we er onverschillig door worden.
Het accountantsberoep - in goed gezelschap van de bankwereld - is dan ook overgegaan tot business as usual.
Is er dan helemaal niets veranderd? Natuurlijk is er iets veranderd. Er is wetgeving gekomen. Organisaties moeten bijvoorbeeld om de paar jaar wisselen van accountant. Kantoren hebben zich moeten aanpassen, die aanpassing is grotendeels gelukt. De Commissie Eindtermen Accountantsopleiding wil voor accountants een verplichting om zich bij te scholen en zich geregeld op vaktechniek te laten toetsen.
Dit zijn goede initiatieven. De moeilijkheid is dat ze aan de problemen voorbijgaan. Die liggen immers niet bij gebrekkige vak- en regelkennis. De vaktechniek van de accountant ligt in Nederland op een hoog niveau.
Het aangename van regels is dat zij houvast bieden. Het zijn stormankers in een onstuimige wereld van verandering, van crisis en onzekerheid. Regels hebben ook een sterk alibi-karakter: zolang we ons aan de regels houden is er niets aan de hand.
Aanpassing en regelconformiteit kunnen worden gezien als rituelen: zolang de zaken op een van te voren nauwkeurig vastgelegde wijze worden afgehandeld, wordt verder onheil afgewend. Rituelen moeten correct worden uitgevoerd door de daartoe aangewezen personen. Zo wordt mogelijk ongerief bezworen.
Maar wat is de eigenlijke functie van rituelen? Rituelen dienen om angsten te bezweren. Zij lijken innerlijke stabiliteit te versterken en geven zekerheid. Dat is nodig, want achter de buitenkant van aanpassing en regelconformiteit van het accountantskantoor treffen we angst aan: angst dat er iets werkelijk gaat veranderen, dat privileges verdwijnen, dat er een geheel nieuwe missie en een nieuwe visie voor het accountantsberoep moet worden ontwikkeld.
In plaats van deze angst onder ogen te zien, concentreert men zich op de uitvoering van de rituelen. Het onbekende is veelal angstbeladen en genereert onrust en onzekerheid. Dan toch maar de kortetermijnoplossing en kiezen voor rituelen die de 'stabiliteit' bevestigen, en vervolgens voor business as usual.
Voor een werkelijke verandering, bijvoorbeeld het ontwikkelen van een nieuwe visie op de accountancy, is iets heel anders nodig. In plaats van naar buiten moet de blik allereerst naar binnen worden gericht. In de plaats van het uitvoeren van systeem-behoudende rituelen moet de confrontatie met de eigen angst worden opgezocht, die bij elk veranderingsproces hoort.
Deze pijnlijke confrontatie lukt alleen indien men bereid is en moedig genoeg is om stil te staan, zowel letterlijk als figuurlijk. Bij het stilstaan stapt men, voor even, uit de drukte van alledag. De stilte maakt het mogelijk om beter te luisteren en te horen wat er achter de rituelen schuil gaat: de eigen angst voor echte verandering.
Pas als deze angst wordt onderkend, aanvaard en toegelaten, kan ze ook met de buitenwereld worden gedeeld: echte transparantie dus. Het effect kan al bevrijdend zijn, maar vooral kan hierdoor ruimte ontstaan om zich te bezinnen over wat er kan worden losgelaten aan tradities en rituelen.
Met het loslaten daarvan openen zich de mogelijkheden voor het ontwikkelen van een nieuwe visie of wat de accountant te geven heeft en hoe hij verbinding wil aangaan met de wereld om hem heen. Niet vanuit paleishoogte, maar vanuit de werkvloer.