Opinie 06 november 2014

Piketpaaltjes voor accountantsdebat

De politiek is aan zet. Volgende week is er een Algemeen Overleg in de Tweede Kamer over de accountancysector. Dan wordt gesproken over de recente rapporten van de AFM, het accountantsberoep en de Erasmusuniversiteit.

Ik sla enkele piketpaaltjes in de aanloop naar het politieke debat.

Ten eerste over de AFM. Dat accountants een dergelijke toezichthouder nodig hebben om op het rechte pad te komen en te blijven is inmiddels wel duidelijk. Maar nu van accountants in de toekomst meer wordt verwacht, doemt ook de vraag op of de AFM niet zelf ook meer mensen en middelen dient te verkrijgen om in de pas te blijven lopen. Immers, nu de big four op instigatie van minister Dijsselbloem jaarlijks in plaats van vierjaarlijks worden getoetst is er meer toezichtcapaciteit nodig.

Daarnaast wil de Algemene Rekenkamer met vele anderen dat de definitie van 'organisaties van openbaar belang' (oob) wordt verruimd. Terecht, maar wel met het gevolg dat er voor de AFM meer druk komt op de toetsing van oob-accountantsorganisaties. De AFM lijkt nu al niet toe te komen aan diepgaande toetsing van alle onder toezicht staande accountantsorganisaties en aan het eerder aangekondigde themaonderzoek inzake corruptie, vanwege incidenten rond Ballast Nedam/KPMG, Imtech en SBM Offshore.

De bevindingen van de AFM stemmen droevig: de big four scoren te veel onvoldoendes. Drie van de vier zijn recidivisten. In het politieke debat zal dan ook de vraag worden gesteld tot welke handhavingsmaatregelen dat gaat leiden. Stevige boetes kunnen niet uitblijven.

Ten tweede zal het gaan over de vraag of de maatregelen die vanuit het accountantsberoep zijn voorgesteld, ertoe zullen bijdragen dat de kans op nieuwe debacles zoals bij Vestia sterk wordt gereduceerd. En eerlijk gezegd ben ik daar minst genomen nog niet van overtuigd. De rode draad in het rapport van de werkgroep Toekomst Accountantsberoep gaat over de noodzakelijke gedrags- en cultuurverandering. Zonder druk op de ketel - zo leren ervaringen uit het verleden - komt de echte verandering er niet. Reeds nu proef ik binnen de accountancysector een houding die er op neer komt dat we het ergste hebben gehad. Dat de plannen en voorstellen er nu toch liggen ter implementatie. Maar met het aanwijzen van een klerk per accountantsorganisatie die daar verantwoordelijk voor wordt gesteld ben je er niet. Een echte gedrags- en cultuurverandering vergt veel meer beleving en bezieling. Die mis ik thans nog. Wie heeft er iets gehoord van het Accounting Establishment na 'Freaky Thursday'?

Het zou dan ook goed zijn als de politiek een aantal zaken afdwingt. Deugdelijke voortgangsrapportages over het implementatietraject. Getoetst door de AFM en/of door een volstrekt onafhankelijke monitoringcommissie. Duidelijke en waar mogelijk meetbare prestatie-indicatoren. Zo stelt de werkgroep voor 'meer aandacht, tijd, mensen en middelen' in te zetten op het gebied van fraude. Een onderwerp dat tot nog toe een 'halfslachtige benadering' door het accountantsberoep kent en dat een groot publiek belang heeft. Dwing nu dus een nulmeting op de genoemde vier dimensies af en bezie wat het accountantsberoep volgend jaar concreet méér heeft gedaan en waar dat toe leidt.

Voorts gaan veel van de door het accountantsberoep voorgestelde maatregelen over het beloningsmodel en niet over het verdienmodel. Het eerste ziet op het individu, het laatste op de organisatie. Het verdienmodel raakt ook aan de verhoudingen en profit sharing tussen accountants, consultants en belastingadviseurs. Laatstgenoemden zijn mordicus tegen de benoeming van externe leden in hun raden van commissarissen. Gaat de politiek mee in hun lobby of volgen zij de AFM, die externe commissarissen - mijns inziens terecht - als een 'must' ziet?

Tot slot. VVD en CDA vragen de minister naar de administratieve lasten die met de maatregelen gepaard gaan. Mogen die van hen door de te nemen maatregelen soms niet stijgen? Dat zou kortzichtig zijn. Als je van accountants meer controle-uren vraagt, minder leverage wilt, meer aandacht voor fraude en bovenal méér kwaliteit, dan hangt daar een prijskaartje aan. Dat kan deels worden opgebracht door de beloning voor accountants te verlagen. Maar kwaliteit heeft ook een publieke prijs. Als je voor een dubbeltje op de eerste rang wilt zitten, krijg je de accountants die je verdient. En nieuwe Vestiaatjes.

Deze bijdrage is ook verschenen als column in het Financieele Dagblad van 6 november 2014.