Opinie 31 december 2018

In de accountancy moet 2019 het jaar worden van de oplossingen

Accountants zijn gewend per jaareinde de balans op te maken. Zij inventariseren dan bezittingen en schulden die een organisatie in de loop der tijd heeft opgebouwd. Een inventarisatie die daarmee vooral het karakter heeft van terugkijken, ‘een blik in de achteruitkijkspiegel’.

De balans kan echter — na overnames — ook de post goodwill bevatten. Deze post zegt juist iets over de toekomst, over de verdiencapaciteit oftewel de omvang van nog te genereren kasstromen.

Dit jaareinde werd voor de verandering de balans ook eens voor accountants opgemaakt, in plaats van door accountants. In het FD verscheen bijvoorbeeld afgelopen week een reconstructie van het onder accountants gevoerde fraudedebat. Maar de accountantsbalans werd vooral opgemaakt door toezichthouders, onderzoekscommissies en politici. Zo kondigde minister van Financiën Hoekstra onlangs aan — nota bene op de Accountantsdag — dat hij een Commissie Toekomst Accountancysector gaat instellen.

Hoekstra spreekt duidelijke taal: "Het wordt uiteindelijk een van twee smaken: óf meer zelfsturing óf meer regelgeving. En de sector krijgt niet nogmaals vier jaar de tijd." Terwijl de door hem ingestelde commissie aan de slag gaat, hoopt Hoekstra dat de sector niet stilzit. En dat doet deze ook niet.

Te midden van de politieke retoriek verscheen bijvoorbeeld ook een fraudeprotocol en een paper over continuïteit. Daarvan is echter de vraag of het genoeg is om de verspeelde goodwill terug te winnen en het vertrouwen in accountants te herstellen. Anders gesteld: is het genoeg om aan meer regelgeving te ontkomen?

In het buitenland speelt dezelfde discussie, met name in Zuid-Afrika en in het Verenigd Koninkrijk. De Zuid-Afrikaanse hoogleraar Mervyn King, die een belangrijke rol heeft gespeeld in de internationale ontwikkeling van corporate governance, schreef samen met accountant De Beer een lezenswaardig boek met als titel 'The Auditor: Quo Vadis?'. In hun beleving staat de accountancy op een belangrijk kruispunt. "Without siginificant innovation in its business model, staff recruitment strategies and audit execution processes, the audit profession may not remain relevant in the 21st century", aldus de prikkelende openingszin van het boek.

In Nederland worden we zo langzamerhand ingehaald door de ontwikkelingen in het Verenigd Koninkrijk. In december zagen drie onderzoeksrapporten over de accountancysector het licht: in opdracht van de Labour Party, van de mededingingsautoriteit (CMA) en van de Kingman-commissie die zich richt op de hervorming van het toezicht op accountants.

Kingman schreef op persoonlijke titel separaat een brief over de noodzakelijke veranderingen binnen de accountancy. De kern daarvan luidt: "I would however urge caution against making changes (…) without fundamentally doing anything about the incentives in this market which are at the heart of the issue." Hij kiest daarmee een lijn die de AFM ook heeft ingezet: pak de kwetsbaarheden en verkeerde prikkels in de sector aan.

Het goede nieuws is dat politici en vele anderen zich druk maken over de accountancysector. Dat maakt immers óók de relevantie van de sector zichtbaar. Het pleidooi is nergens dat de sector moet worden opgeheven, dat accountants overbodig zijn. Sterker: de behoefte aan betrouwbare financiële informatie en de handtekening van de accountant daarbij is en blijft groot. Het gaat dan niet alleen om informatie uit het verleden, maar juist ook om informatie gericht op de toekomst (duurzaamheid en langetermijnwaardecreatie). Sommigen zien voorts een belangrijke rol voor accountants weggelegd op het gebied van cyber- en klimaatrisico’s.

Voor mij is het einde van het jaar eveneens een moment van terugblikken en vooruitkijken. In 2018 schreef ik regelmatig over de problemen binnen de accountancy. Ik spreek de hoop uit dat het in 2019 vooral over de oplossingen zal gaan. Oplossingen die komen vanuit de sector (zelfregulering) of desnoods van toezichthouders, onderzoekscommissies en politici (regelgeving). Oplossingen die — conform King en De Beer — zijn gericht op het business model, het personeelsbeleid en de wijze van uitvoering van de accountantscontrole. Oplossingen conform het gedachtengoed van Kingman: gericht op de fundamenten die de accountancysector stutten.

Opdat niet alleen door accountants gecontroleerde organisaties duurzaam opereren en in staat zijn voor de lange termijn waarde te creëren, maar ook de accountants(organisaties) zelf.

Deze opinie is ook gepubliceerd in het FD van 31 december 2018.