Professioneel geweten
'Het vertrouwen in de financiële wereld is niet geschaad omdat er te veel verantwoording is afgelegd, maar omdat er te weinig persoonlijke verantwoordelijkheid is genomen. Precies hetzelfde geldt voor de vastgoedwereld, de rooms-katholieke kerk, de accountancy of de advocatuur.'
Het citaat is afkomstig uit een opiniestuk in De Volkskrant van gisteren (6 februari). Geschreven door Miek Smilde, juridisch onderzoeksjournalist en schrijver. Een uitstekend stuk over het professioneel geweten en bij het falen daarvan, de politieke reflex van meer toezicht en controle. Het is een stuk waarvan ik wens dat ik het zelf zou hebben geschreven.
Het stuk past zo in de verplichte cursus Professioneel-Kritische Instelling (PKI) voor accountants. Ter bespreking, overdenking of als slotgebed.
Smilde stelt: 'Persoonlijke verantwoordelijkheid nemen betekent heel simpel dat je je werk naar eer en geweten doet. Ja, dat betekent schipperen. Jouw eer en geweten hoeven immers niet te stroken met die van je baas of klant'.
Ook haar conclusie deel ik: 'Extra controle om het toezicht transparant te maken helpt niemand aan een geweten. Terwijl dat precies is waaraan we behoefte hebben. Aan mensen die hun werk naar eer en geweten doen. Wie daarbij fouten maakt, moet zich achteraf durven verantwoorden, zo nodig bij de rechter. De collectieve grens van wat toelaatbaar is en wat niet wordt getrokken in de openbare rechtspraak. De individuele grens van persoonlijke verantwoordelijkheid trekt iemand als hij in de spiegel kijkt. Niet achter de rug van de controlerende toezichthouder.'
Na het lezen van dit stuk moest ik denken aan de bestuurders van Ernst & Young, een organisatie die bij de AFM onder vuur ligt. De voorzitter van deze accountantsorganisatie stelde tijdens de Accountantsdag van 2010 op het podium in een zaal met meer dan duizend accountants dat wat hem betreft de toezichtrapporten van de AFM per accountantsorganisatie - geanonimiseerd naar cliënt - openbaar gemaakt zouden mogen worden. Woorden die één van zijn collega-bestuurders daarna in een deelsessie nog eens herhaalde.
Maar hoe namen deze bestuurders uiteindelijk hun verantwoordelijkheid? Ze gingen naar de voorzieningenrechter om openbaarmaking van het boetebesluit van de AFM te voorkomen. De accountants verloren hun zaak mede omdat voor diverse stellingnames volgens de rechter 'nog geen begin van bewijs' werd geleverd. Gelukkig trok de rechter - zoals Smilde het noemde - hier een duidelijke grens in openbare rechtspraak.
Het handelen van de bestuurders toont het verschil tussen 'woorden en daden'. Het zijn dit soort voorbeelden - er zijn er vele - die maken dat accountants terecht worden meegenomen in een stuk als dat van Smilde. Accountants zijn slecht in het nemen van persoonlijke verantwoordelijkheid als er zaken fout zijn gegaan. Hebben zij een 'professioneel geweten'? Kunnen zij individueel en collectief sorry zeggen, het mea culpa uitspreken?
Of is ook het volgende citaat van Smilde voor accountants de vinger op de zere plek? Ik denk van wel: 'De professionele verantwoordelijkheid lijkt in de loop der tijd te zijn weggelekt in een moeras van collectieve verantwoordingsconstructies waarin niemand meer goed weet who's to blame. Fouten in de bedrijfsadministratie, omkoopsommen in de vastgoedbranche, malafide beleggingsproducten, speculeren met derivaten en zelfs seksueel misbruik: het wordt achteraf verkocht alsof het gewoon was omdat iedereen het deed. Achter de brede rug van het collectief is het veilig schuilen.'
Het is het gebrek aan professioneel geweten, het gebrek aan het nemen van persoonlijke verantwoordelijkheid, het gebrek aan leiderschap en het falen van zelfreinigend vermogen binnen de accountantssector, waarom politici nu het voortouw nemen. En toch komen met meer regels, controle en toezicht. Eigenlijk is dat een zwaktebod, ontstaan bij gebrek aan beter.