Vervang huidige accountantsbestuurders versneld
Dat Openbaar Ministerie en FIOD onderzoek doen naar mogelijke belastingfraude door KPMG is het zoveelste signaal dat er iets grondig mis is met de cultuur in onze beroepsgroep.
De reactie van de NBA getuigt van machteloze woede.
De NBA constateert dat het nieuws niet alleen voor de accountantsorganisatie schadelijk is, maar tevens een negatieve uitwerking heeft op het beroep als geheel; en wacht de uitkomsten van het onderzoek af. Zelfs Marcel Pheijffer, zelden om een woord verlegen, twijfelde of hij nog moest reageren: het meeste is al eens gezegd. Je zou er inderdaad moedeloos van worden.
En toch moeten we verder. De communis opinio schijnt te zijn dat er in de jaren tachtig van de vorige eeuw een cultuuromslag heeft plaatsgevonden in de beroepsgroep - zeg maar: commercialisering - en dat het nu zaak is om die cultuuromslag terug te buigen, zodat de trots en passie voor het vak weer voorop komen te staan.
Maar cultuur is geen knop waar je naar believen aan kunt draaien. Reeds enkele jaren geleden heb ik betoogd dat het bewerkstelligen van een cultuurverandering binnen de beroepsgroep een mission impossible is, aangezien het handelen van individuen grotendeels bepaald wordt door externe factoren. Anderzijds is er misschien buiten de beroepsgroep, in de politiek, een stemmingsomslag merkbaar die op den duur zijn effect kan hebben. Een dreiging van ingrijpen kan op zichzelf al effectief zijn.
Mij dunkt dat sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw de teloorgang van ons beroep op twee manieren heeft plaatsgevonden. Het neoliberale paradigma ('greed is good' heeft de denkwijze van personen beïnvloed. En organisaties hebben hun leidinggevend kader geselecteerd op zuiver commerciële criteria. Dat proces heeft twintig jaar geduurd, zodat wij nu zitten met een generatie van leidinggevenden die moreel grondig bedorven is.
Het is mijn overtuiging dat individuen slechts moeizaam veranderen, en na hun vijftigste helemaal niet meer. Verandering van cultuur in een beroepsgroep moet je dus niet zien als het overtuigen van individuen - via een extra cursus professioneel-kritische instelling (PKI) of iets dergelijks - maar als een langdurig proces van vormen van jongeren en selecteren van de juiste personen voor leidinggevende functies. Een proces dat normaal gesproken vele jaren in beslag neemt.
De huidige generatie bestuurders is geboren in de jaren zestig en door de selectiemolen gegaan in de jaren negentig. Het zijn nu ruime veertigers en vijftigers. Zij vallen dus binnen het venster van bederf, want zij zijn gevormd en geselecteerd in de periode 1980-2000.
Ik pleit er voor om deze generatie versneld te vervangen: dus niet via natuurlijk verloop maar door vervroegd vertrek. Ik ga er dan vanuit dat sinds het jaar 2000 zowel de invloed van het neoliberale paradigma is afgenomen, als ook de selectiecriteria binnen de accountantsorganisaties zijn genuanceerd.
Als dat juist is, dan zou er hoop zijn dat een betere generatie, geboren na pakweg 1975 en gevormd tussen 2000 en 2010, over enkele jaren (2015-2020) in de raden van bestuur zou kunnen verschijnen.
Een dergelijke vroegtijdige aflossing van de huidige generatie beleidsbepalers in accountantskantoren is te realiseren door een gezamenlijke inspanning van kantoren, de beroepsorganisatie en de toezichthouder. In ons aller belang.