Aniek Bargeman en Dinja Kruimer

Het is inmiddels vaak geschreven: technologische ontwikkelingen zouden leiden tot het verdwijnen van de traditionele accountant. De beroepsgroep zou vastzitten in haar denken en volgens critici lijken de starre rekenmeesters moeilijk te accepteren dat er heel veel aan het veranderen is. De ontwikkelingen leiden tot allerlei vragen: welke werkzaamheden gaat de accountant uitvoeren? Wat zijn de vereiste vaardigheden van de accountant? Hoe kan de accountant toegevoegde waarde blijven leveren?

Starre rekenmeester

Ons afstudeeronderzoek in het kader van de hbo-opleidingen Accountancy en Bedrijfseconomie van Saxion gaat over de invloed van technologische ontwikkelingen op de Nederlandse accountantsorganisaties. Hierbij keken wij naar accountantsorganisaties die controles uitvoeren. Het onderzoek is daarom relevant voor accountantsorganisaties in de controlepraktijk. 

'De tijd van de starre rekenmeester is voorbij, de accountant wordt een mensenmens.'

Wij vroegen accountants, de klanten van de accountantsorganisaties, IT-auditors en softwareontwikkelaars naar hun visie op de toekomst van de accountant. Wij hebben respondenten uit deze vier categorieën vervolgens bij elkaar gezet en met elkaar laten discussiëren over hun visie. De resultaten zijn duidelijk: de tijd van de starre rekenmeester is voorbij, de accountant wordt een mensenmens. 

Drie ontwikkelingen

Wij hebben ons voor het onderzoek op drie technologische ontwikkelingen gericht waar binnen de accountancy veel over wordt gesproken als het gaat om eventuele disruptieve technologieën; big data, continuous assurance, en blockchain. Big data is het verzamelen en opslaan van een grote hoeveelheid ongestructureerde gegevens. Continuous Aasurance staat voor continue zekerheid. Deze zekerheid kan worden gegeven doordat accountants controleren of de ingebouwde controles in een systeem werken. Blockchain maakt het mogelijk om decentraal zaken uit te wisselen zonder een controlerende derde partij.

Wij hebben vier focusgroepsdiscussies georganiseerd. In elke focusgroepsdiscussie werd een andere ontwikkeling behandeld. In de laatste focusgroepsdiscussie met de audit group werden alle drie de ontwikkelingen behandeld. Wij geven per ontwikkelingen aan wat de uitkomsten uit de focusgroepsdiscussie zijn.

Big data

In de discussie over big data gaven accountants aan dat de kernactiviteiten richting continue controle zullen gaan. Tevens denken zij dat accountants straks data moeten kunnen analyseren en begrijpen. De beschikbaarheid van veel data zal volgens de respondenten ook leiden tot meer detectie van onregelmatigheden. Daarnaast verwacht men dat de accountant de klant steeds meer zal adviseren. De accountant zal hier ook beter toe in staat zijn, omdat betere analyses van veel data een completer beeld van de onderneming van de klant zullen geven. 

'De consensus is dat de natuurlijke adviesfunctie van de accountant zal worden uitgebreid.'

De consensus is dat de natuurlijke adviesfunctie van de accountant zal worden uitgebreid. De accountants gaven aan dat accountantsorganisaties daarom steeds meer 'mensenmensen' nodig hebben. Deze mensenmens moet begrijpen wat een onderneming doet, de processen binnen een onderneming snappen, en moet hier ook goed over kunnen praten met een ondernemer. Een IT-auditor was het hiermee eens en gaf aan dat accountants gevoel voor data en bedrijfsvoering moeten hebben. 

Als inkomstenstroom gaven een IT-auditor en een softwareontwikkelaar aan dat pay-per-use populair zal worden. Als de klant een dienst afneemt van de accountant betaalt de klant achteraf. Niet op basis van het aantal uren, maar op basis van de werkzaamheden die zijn uitgevoerd. 

Tussen de focusgroepsdiscussie over big data en de focusgroepsdiscussie met de audit group waren verschillen. Zo gaf een IT-auditor aan dat accountants aanvullende analyses zullen uitvoeren met behulp van big data. Een accountant gaf echter aan dat accountants op basis van big data vooral prognoses zullen uitvoeren. Op basis van deze prognoses kan de accountant de klant gaan adviseren.

De toenemende adviesfunctie blijkt wel een duidelijke overeenkomst tussen de focusgroepsdiscussies. Een andere overeenkomst is dat de accountant steeds meer data-minded moet zijn; hij moet begrijpen wat de data betekent, hoe relaties dienen te worden gelegd en hij moet de integriteit van het bestand kunnen beoordelen.

Continuous Assurance

Alle respondenten in de focusgroepsdiscussie over continuous assurance gaven aan dat continuous assurance steeds meer de norm zal worden voor accountantsorganisaties. Accountants zullen continu processen bij ondernemingen gaan monitoren. De accountant zal dan vooral een belangrijke rol spelen bij het bepalen of de controles in het systeem ook daadwerkelijk afwijkingen signaleren. 

'De accountant heeft wel meer kennis van IT nodig dan hij momenteel heeft.'

De softwareontwikkelaars zien voor accountants van de toekomst vooral een rol op het gebied van IT. De andere respondenten waren het hier mee eens. Vergaande kennis van IT zal een van de vaardigheden van de accountant moeten worden. Volgens een accountant en een klant heeft de accountant een sterk analytisch vermogen nodig in combinatie met een holistische insteek, waarbij de accountant naar de organisatie als geheel kijkt. 

Daarnaast zal volgens een klant de kennis van de bestuurlijke informatieverzorging van toegevoegde waarde blijven, en daar waren de overige respondenten het mee eens. Ook denkt men dat specialistische branchekennis nodig is om de onderneming echt te leren kennen en om op basis van continuous assurance de onderneming te kunnen adviseren.

In de focusgroepsdiscussie met de audit group gaven de respondenten echter aan dat de accountant geen vergaande kennis van IT nodig heeft. De accountant heeft wel meer kennis van IT nodig dan hij momenteel heeft. Voor specifieke IT-werkzaamheden zal de accountant ook in de toekomst een IT’er moeten inschakelen. Wat vooral belangrijk is, is dat de accountant de IT’er kan begrijpen en dat hij of zij goed met die IT'er kan communiceren.

'Iemand moet zekerheid kunnen geven dat de gegevens in de blockchain betrouwbaar zijn.'

Verder gaven de softwareontwikkelaars en IT-auditors aan dat pay-per-exception een inkomstenstroom zal worden. Pay-per-exception houdt in dat wordt betaald per uitzondering die de accountant dient te controleren. Een IT-auditor gaf daarnaast aan dat de accountant in de toekomst meer derdenverklaringen gaat verstrekken. 

Blockchain

Tijdens de focusgroepsdiscussie over blockchain zei een van de klanten van een accountantsorganisatie te verwachten dat een kernactiviteit van de accountant het controleren van de gesloten blockchain zal zijn. Iemand moet zekerheid kunnen geven dat de gegevens in de blockchain betrouwbaar zijn. De accountant zelf was van mening dat de accountant vooral de inrichting van de blockchain gaat controleren; het nagaan of de randvoorwaarden goed zijn ingericht en de juiste waarderingsgrondslagen zijn toegepast. 

In de focusgroepsdiscussie werd ook gesproken over de verschillende toepassingen van blockchain. Een klant gaf aan dat blockchain het mogelijk maakt om bijvoorbeeld de CO₂-uitstoot toe te rekenen aan verschillende partijen. De klanten gaven ook aan dat door blockchain andere klantsegmenten kunnen worden bediend, zoals startups en freelancers.

'Blockchain is ook vrij nieuw, en nog niet bij iedereen bekend en begrepen.'

De respondenten in de audit group vonden het moeilijk om zich voor te stellen hoe het beroep van de accountant eruit komt te zien als blockchaintechnologie breed wordt toegepast. De technologie is ook vrij nieuw, en nog niet bij iedereen bekend en begrepen. 

Wees en blijf alert!

Uit alle gesprekken blijkt dat  men denkt dat het niet al te lang meer duurt voordat de technologische ontwikkelingen impact zullen hebben op het accountantsberoep. Een algemene aanbeveling voor accountantsorganisaties is dan ook om accountants op te leiden die met de verschillende IT-ontwikkelingen kunnen werken. 

'Soft skills zijn essentieel: accountants moeten goed leren communiceren met de klant.'

Daarnaast zijn de soft skills essentieel: accountants moeten goed leren communiceren met de klant, en de wereld van de klant leren begrijpen. Cijfermatig inzicht is niet meer voldoende, het inlevingsvermogen wordt steeds belangrijker.

Accountantsorganisaties hebben innovatieteams nodig om de verandering in de organisatie in gang te zetten. Zij moeten op zoek gaan naar personen die geïnteresseerd zijn in innovatie en die aan dit soort teams willen deelnemen. De belangrijkste aanbeveling voor nu en de nabije toekomst luidt dan ook wat ons betreft: accountants, wees en blijf alert!

Aniek Bargeman heeft onlangs de hbo-opleiding Bedrijfseconomie van Saxion afgerond. Dinja Kruimer (links) heeft onlangs de hbo-opleidingen Accountancy en Bedrijfseconomie van Saxion afgerond.