Out of print: De wereld vóór de schepping
Op het Waterlooplein heeft een tweedehandsboekenhandelaar in zijn kraam een doos staan waarop in koeienletters: ‘ALLES 1 EURO’. Bovenop ligt een dik oud boek open.
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 6, 2012
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Ik zie op een gravure een bergachtig bos waar een paar aapachtige mensen voedsel verzamelen. Onderschrift: Bewoners van Griekenland, Zwitserland en Provence in de eerste eeuwen der pliocene periode. Ik pak het boek op en blader. Het blijkt een complete beschrijving van de ontstaansgeschiedenis van de aarde, uitmondend in slothoofdstukken over ‘De schepping van den mensch’. Daar lees ik:‘Wij moeten dus onder het woord schepping verstaan: natuurlijke ontwikkeling. De mens is niet plotseling verschenen, maar geleidelijk geschapen door de krachten der natuur.’ Dit is een ongedateerde derde druk van een door Thieme & Cie in Zutphen uitgegeven maar uit het Frans vertaald populairwetenschappelijk werk, waarschijnlijk van rond 1900 want sommige platen zijn al in kleurendruk. Een verbazend boek! Terwijl 98 procent van de mensen bij ‘schepping’ nog aan Adam en Eva dacht, schetst de auteur, ene C. Flammarion, het ontstaan van de aarde op een manier die amper afwijkt van wat ik erover weet. Nou ja, hij spreekt van honderden miljoenen jaren. Nu denken we termen van honderden miljarden. Maar verder?
Charles Darwin, Jules Verne, Camille Flammarion. Thuis ontdek ik dat hij in dat rijtje hoort. Alle drie mannen die in de negentiende eeuw met hun ideeën een miljoenenpubliek van lezers meesleepten tot over de rand van hun voorstellingsvermogen. Het enige waarin Flammarion van de twee andere Victoriaanse grootheden afwijkt, is dat hij vergeten is. Waarom?
Darwin was als een forensisch accountant: hij inventariseerde feiten. Verne als een managementguru: hij verwerkte feiten tot visioenen. Flammarion deed beide. Hij had de geest van een Da Vinci, een uomo universale. Schreef liefst zeventig boeken. Te weinig focus? Opgeleid als priester raakte de Fransman heel jong al gefascineerde door de astronomie (hij ontdekte meer planetoïden). Van daar waaierden zijn interesses naar alle kanten uit: naar parapsychologie en spiritisme. Als ‘pluralist’ geloofde hij dat er in het heelal, onder meerop Mars, levende wezens moesten zijn waarmee mensen via reïncarnatie verbonden konden zijn - maar ook naar de filosofie.
In ‘De wereld vóór de schepping’, verschenen in 1886, ontpopte Flammarion (1842-1925) zich ook als geofysicus en - in de laatste hoofdstukken - als evolutionair bioloog. Daar komen dan ook al die typisch negentiende eeuwse denkbeelden langs, gebaseerd op schedelmeting, die nu schokkend worden gevonden. Hij schetst hoe hij de grens tussen aap en mensen ziet als een soort continuüm. Zo verhaalt hij over een intelligente aap die vuur kan stoken en over Bosjesmannen en Hottentotten waarvan ‘men zoude meenen, dat zij in het geheel niet denken’. Nou ja, voor 1 euro snuif je wel een volmaakt authentieke negentiende eeuwse geur op.