Opinie 11 november 2009

Fusie NIVRA-NOVAA: De ratio achter de fusie

Volgens minister Piet Hein Donner zit de kracht van een calvinist in zijn begrijpelijke, redelijke en systematische betoogtrant, zo zei hij in een speech bij de Nationale Reformatieherdenking op 31 oktober 2009 in de Grote Kerk in Dordrecht. Een calvinist is bereidt zijn betoog bij te stellen als dit met argumenten wordt weerlegd. Toch is een calvinist geen aanhanger van het adagium Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. In dit verband merkt Calvijn op La pire des pestes est la raison humaine, of in gewoon Nederlands: De ergste ramp is de menselijke rede.

Donner: "Verstand is een machtig instrument van menselijke vermogen en vooruitgang, zolang het dienstbaar is aan mens en menselijk bestaan, en een inspiratiebron heeft. Maar als het verstand niet alleen methode en soms maatstaf is, maar doel en maat en rechtvaardiging wordt, dan is alles gelijkelijk goed - en derhalve alles even slecht. Aan zich zelf overgelaten biedt verstand richting, maat noch zin. Ook het streven naar vrijheid biedt geen zin en richting meer, als er steeds minder is om zich tegen af te zetten. En waar vrijheid geen oriëntatie meer biedt, wordt de enige inzet: ‘meer, groter, mooier'. Dan wordt de maatstaf de maat." 

Toen ik, ademloos, naar zijn betoog zat te luisteren dacht ik even aan een andere recente speech van minister Donner op een symposium over het thema 'Alles onder controle'. Immers 'controle' is ook zo'n rationeel onderbouwd fenomeen. 'Het is toch logisch dat we willen weten of iets wel waar is, of de regels wel nageleefd worden?', hoor ik al weer iemand zeggen.

Donner: "Het is wat u hier aan de universiteit vanaf dag één leert; controleer je feiten, check resultaten, neem niets aan, maar ga na, controleer. Controleren is een essentieel, integraal onderdeel van ons begrip van waarheid, van zekerheid en van wetmatigheid. Waarheid moet controleerbaar zijn. We controleren om zeker te zijn. Let wel, een controleerbare waarheid is niet de enige waarheid die we kennen. Waarheid kan ook gevoeld worden - neem liefde; kan geloofd worden - neem religie; kan overgeleverd worden - neem traditie; kan op gezag verkondigd worden - neem de krant. Maar de beredeneerde, controleerbare waarheid is de enige waarheid die hier aan de universiteit wordt onderwezen. Het is tevens basis van ons moderne wereldbeeld; de overtuiging dat onze menselijke werkelijkheid met verstand geanalyseerd en begrepen kan worden, en op basis daarvan beheerst en veranderd kan worden."

Zodra iemand zegt 'ja, maar dat is niet gecontroleerd' leidt het tot de suggestie dat de waarheid ervan in twijfel getrokken moet worden. Het opwerpen van die suggestie blijkt vaak een prachtig middel voor accountants om hun levensonderhoud veilig te stellen.

Zo ook de fusieorganisatie van NIVRA/NOVAA. 'Betrouwbare informatie' is de enige inhoudelijke missie van deze nieuwe organisatie die ik in het fusievoorstel heb kunnen vinden, buiten organisatorische motieven als 'met één stem spreken'.

Donner typeert dat streven naar ultieme beheersing, ultieme zekerheid, uitsluiting van risico's als een verlichtingsideaal wat nooit bereikt zal worden. Het streven naar zekerheid en het eindeloos rationaliseren verbindt hij met namen als Descartes en Spinoza, niet echt mensen waar ik mij mee verbonden voel.

Het is dus nog even de vraag wat een calvinist zoals ik moet met een fusievoorstel van NIVRA/NOVAA dat haar bestaansrecht ophangt aan de nogal inspiratieloze, rationele en enge missie 'Betrouwbaarheid van informatie'.

Waar is die vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer gebleven? Of hebben we ons er al bij neergelegd dat we dat niet meer zijn?