Niet doen: het integriteitscertificaat
Bouwbedrijf Mourik propageert in het FD van 23 februari 2009 een integriteitscertificaat voor bouwondernemingen. De Nederlandse Mededingingsautoriteit zou dat een goed idee vinden. Omdat integriteit gaat over het meest grillige fenomeen dat er bestaat, namelijk menselijk gedrag en onze beoordeling van dat gedrag, is zo'n certificaat ten zeerste af te raden; het levert slechts schijnzekerheid op.
Integriteit is niet meetbaar, niet beoordeelbaar en nauwelijks voorspelbaar. Een organisatie of individu wordt integer gevonden als hij of zij zich gedraagt naar verwachting. Daarmee valt integriteit in twee delen uiteen, het gedrag zelf en de waardering van dat gedrag (blijkend uit de verwachting).
Gedrag is niet voorspelbaar en situatieafhankelijk. De ene situatie is de andere niet. De in goede tijden als voorbeeldpersoon te beschouwen leider, blijkt zich in slechte tijden of op latere leeftijd te ontwikkelen als een president Mugabe. Velen blijken een dokter Jekyll en mr. Hyde: vaak de voorbeeldige professional, maar soms, als de lust toeslaat, door waanideeën aangezet tot wangedrag.
Illustratief is het boek 'Daders' van de Duitse auteur H. Welzer, waaruit blijkt dat alom als integer beschouwde mensen gedurende de Tweede Wereldoorlog tot door hen gerechtvaardigde wandaden in staat bleken.
De verwachting is niet universeel en wisselt afhankelijk van individu, tijd en plaats. Dat geldt ook voor de sancties. In vroeger tijden werd het gewoon gevonden dat iemand die een misdrijf had begaan aan de schandpaal werd genageld. Later vonden we dat onfatsoenlijk, maar sinds kort zijn er overheden en belangengroepen die internetsites met verdachten en veroordeelden weer aanbevelenswaardig achten.
Gedrag in het (recente) verleden geeft geen garantie voor gedrag in het heden of in de toekomst. Begin daarom niet aan integriteitcertificaten. Het zegt helemaal niets, want er bestaan geen objectieve normen. Werk liever aan daadwerkelijke organisatorische verbetering. Wees niet trots op een meldlijn waar zelden gebruik van wordt gemaakt, zoals Mourik doet, maar wantrouw die nou juist. Veel bedrijven zijn er trots op dat het bij hen ‘niet mis gaat', maar weten ze wel echt of het goed gaat?
Slecht gedrag tracht in het algemeen actief ondergronds te blijven. Baseer je mening daarom niet op het vermeende gedrag, maar op de factoren die dat gedrag beïnvloeden. En zorg voor een continu beleid om die factoren voortdurend positief te beïnvloeden.
Voorkom de gelegenheid, werk actief aan rechtvaardigingsgronden voor goed gedrag, neem stimulansen voor onwenselijk gedrag weg en beloon wenselijk gedrag. Voorts geldt: melden is goed, verantwoording afleggen is goed.
En voor bestuurders: gedraag je voorbeeldig, communiceer daar veelvuldig over en verberg je niet achter een onzinnig certificaat.