Opinie 17 mei 2009

Rapport Landis

In 2002 ging ICT-bedrijf Landis failliet. In opdracht van de Ondernemingskamer hebben de onderzoekers Leendert van den Blink en Lou Traas een rapport opgesteld naar het beleid en de gang van zaken bij deze onderneming.

De conclusies in het onlangs openbaar gemaakte rapport zijn vernietigend voor bestuurders en commissarissen. De Vereniging van Effectenbezitters (VEB) wil in het kader van de aansprakelijkstelling van hen, de Ondernemingskamer verzoeken wanbeleid vast te stellen.

De mogelijke aansprakelijkheid van accountant Ernst & Young wordt door de VEB nog bestudeerd.

Al voor het uitkomen van het onderzoeksrapport behoorde de Landis-casus in mijn colleges tot de leerstof. Omdat de casus prima te plaatsen is in het perspectief van creatief boekhouden en fraude. Het recente rapport levert alleen maar meer leerstof op. Eigenlijk zou iedere accountant (in opleiding) het rapport moeten lezen.

Zo wordt een lezenswaardige passage aangehaald uit een e-mail van de president-commissaris aan de CEO. Deze betreft het gesprek over de cijfers met accountant Smits: 'Paul, ik ben van 4 t/m 18 maart weg. Vindt jij het bezwaarlijk als de RvC samenzitten met Henk Smits zonder dat jij erbij bent (dus in de week van de 28ste)? Tijdens de cijferbehandeling ben jij toch maar een storende factor. Ik herinner me dat je vorig jaar gewoon achter je PC ging zitten om je mail te lezen.'

Via zijn advocaten laat de president-commissaris weten dat hij en de CEO elkaar goed kennen, op vriendelijke wijze en 'niet altijd even formeel' met elkaar omgaan. Eufemisme of niet: dit alles is vanuit corporate governance-perspectief mijns inziens volstrekt ongepast.

Het rapport toont een schoolvoorbeeld van - minst genomen - creatief boekhouden. Het hoofd Controlling van Landis, Bakker, toont het waarom: 'Volgens Bakker was er een druk vanuit de beurs om elk kwartaal een bepaald afgegeven resultaat te behalen. Dit gebeurde door hoge targets en kostenreductie. Binnen de verslaglegging merk je dat niet. In het operationele veld was het wel merkbaar omdat er een target werd vastgesteld die werd gebaseerd op de afgegeven verwachting. Deze target moest worden gehaald ongeacht wat er in het budget stond.'

Het 'hoe' wordt door de onderzoekers verklaard door zogeheten 'hoofdkantooraanpassingen'. Zij vonden er vele en concluderen: 'Ruim twee en een half jaar lang heeft de leiding van Landis die buitenwereld een (sterk) vertekend beeld van haar werkelijke prestaties voorgespiegeld en daarmee bewust een verkeerde basis gelegd voor de besluitvorming door die buitenwereld.'

Om te vervolgen met: 'Dat deze vertekening van de werkelijkheid bij Landis zo lang buiten de openbaarheid kon blijven was mede een gevolg van de welwillendheid van haar financiers. Want winst en balansposities laten zich met veel creativiteit (en tolerantie van de controlerende accountant) een tijdlang manipuleren.'

Het stukje tussen haken zal de accountant ongetwijfeld hoofdpijn bezorgen. Zoals deze überhaupt niet vrolijk zal worden van het onderzoeksrapport. Een voor de VEB optredende advocaat zal er alle reden in zien tot aansprakelijkstelling van de accountant. Bijvoorbeeld ook omdat de - naar de onderzoekers aan de hand van een verklaring van een betrokkene laten zien - hoofdkantooraanpassingen 'in samenspraak met de accountant' plaatsvonden. Aanpassingen die blijkens het onderzoeksrapport vaak boterzacht bleken.

Illustratief (en hoofdpijnopwekkend) zijn ook de passages die gaan over de claims- en debiteurenoverzichten binnen Landis. Medewerkers van Landis spreken er als volgt over:

• 'dat ik hier een beetje moe van word' en dat de vorderingenlijsten 'waardeloos van kwaliteit zijn';
• 'Naast het gezeur met fabrikanten kost het ons nu simpelweg geld';
• 'I am very hesitant to spend any more time with this shit';
• 'baggeroverzichten'.

Duidelijke taal. De controlerend accountant toont zich in dit verband echter een genuanceerd taaltovenaar en stelt: 'de mogelijkheid [bestaat] dat in een aantal vennootschappen nog oudere debiteurenposten zijn opgenomen die als zodanig niet meer kunnen worden geïncasseerd.'

Zie ook het contrast met de teksten van accountant PwC die in opdracht van een bankensyndicaat onderzoek deed naar de betrouwbaarheid van informatie van Landis en de openstaande vorderingen op debiteuren. Deze accountant spreekt klare taal: 'the forecast has been sensibly prepared in the context of the very weak management information'.

Ik word hier zo moe van. En treurig. Wordt vervolgd...