Dooddoener van het jaar
Het begon mij op te vallen na de presentatie van het rapport van de Commissie-Davids over Irak. Een rapport dat leidde tot zoveel gedraai van de regeringspartijen hun fractieleiders dat het tot een kabinetsval kwam.
Wat er opviel? Het gebruik van de frase 'met de kennis van nu'. Regelmatig wordt het woord ‘kennis' vervangen door 'wetenschap', hetgeen het niet minder irritant maakt. Premier Balkenende begon ermee toen hij die formulering gebruikte in een brief aan de Tweede Kamer om zich te redden uit de ongemakkelijke situatie waarin hij verzeild was geraakt.
Degenen die voor de Commissie De Wit mochten verschijnen hadden goed naar de premier gekeken. Voormalig Rabo-topman Heemskerk stelde bijvoorbeeld: "Met de kennis van toen, dus ook met de kennis van nu, wisten wij dat er dingen mis zaten, dat de transparantie van financiële producten groter moest worden."
Bruggink, een andere Rabo-prominent, reageert op de vraag of er teveel of onverantwoorde risico's zijn genomen als volgt: "Als je het beoordeelt met de kennis van vandaag, kun je niet anders dan dat vaststellen, gezien de verliezen die op enig moment zijn geleden. Zijn het onverantwoorde risico's? Per vandaag moet je zeggen: ja, dat hadden wij niet goed gezien, dat hadden wij anders moeten doen. Toen wij het deden, deden wij het echter binnen de kaders die op dat moment werden gehanteerd."
DNB-voorman Wellink kwam met een andere variant: "Er is gesproken met the benefit of hindsight. Ik zou willen dat ik als toezichthouder in een wereld leefde waarin het mogelijk was om vandaag beslissingen te nemen met de kennis van morgen. Dat zou mijn ideale wereld zijn. Het zou overigens ook een saaie wereld zijn."
Maar eigenlijk wil Wellink nog verder in de toekomst kijken: "Het komt steeds terug op het punt van de ideale wereld versus een wereld waar de beslissingen vandaag genomen worden en waar de echte kennis pas overmorgen komt."
Diezelfde Wellink relativeerde het voorgaande, de ideale wereld bestaat immers niet: "Je moet echter steeds op basis van de kennis van vandaag zo zorgvuldig mogelijk handelen. Daar moet en kun je ook op worden afgerekend."
In het gesprek met voormalig bankbestuurder Aarnout Loudon wilde de Commissie excuses horen, maar kreeg die niet: "Nou, ik vind het een beetje gratuit. Als bankiers hun excuses aanbieden, dan zijn er heel veel andere mensen die ook hun excuses moeten aanbieden, zoals regulators, toezichthouders, mensen die de macro-economie managen. Het heeft allemaal met elkaar te maken. Als je je excuses aanbiedt betekent het denk ik ook dat je het heel anders had kunnen doen. Met hindsight is dat misschien waar, maar met de kennis van dat moment zet ik daar een vraagteken bij."
ING-topman Jan Hommen was wat toeschietelijker voor wat betreft het verleden en erkende fouten: "Er zijn echt wel dingen geweest die wij beter hadden kunnen doen, opnieuw met de kennis van vandaag. Dat is makkelijk, maar niettemin waar."
Voormalig boegbeeld van de Vereniging van Effectenbezitters, Peter Paul de Vries, neemt afstand van de door mij gewraakte frase: "Ik heb een map samengesteld met feitenmateriaal van de afgelopen twaalf jaar. Ik heb daar de titel ‘'Met de kennis van toen' aan gegeven, omdat zo veel mensen alleen maar praten met de kennis van nu. Ik hoop dat ik die straks aan u mag overhandigen. Hieruit blijkt dat wij voortdurend zeer kritisch zijn geweest.'
Wilco Jiskoot, voorheen ABN-AMRO, ergert zich ook aan het gebruik van de frase: "Ook ik zal zeggen dat het met de kennis van vandaag - helaas wordt die uitdrukking vaak gebruikt - veel beter was geweest als die transacties helemaal niet hadden plaatsgevonden."
En nu het verkiezingstijd is horen we politici relativerende woorden spreken en fouten uit het verleden vergoelijken omdat ze toentertijd niet over vooruitziende gaven beschikten. En in dat vergoelijken zit mijn pijn. Bovengenoemde frase wordt namelijk te makkelijk gebruikt. Alsof bepaalde risico's, gebeurtenissen, fouten en dergelijke niet te voorzien waren. Terwijl betrokkenen dat vaak wel degelijk hadden kunnen weten, hadden moeten weten of daadwerkelijk wisten. Maar het eenvoudigweg onderdrukten of ontkenden en het niet wilden weten.
Dat staat bekend als cognitieve dissonantie, het ongemakkelijke gevoel dat ontstaat als iemand er twee tegenstrijdige gedachten, meningen of attitudes op na houdt. Willem van der Does schreef er een alleraardigst boekje met voorbeelden over: Met de wetenschap van nu. Graaiers, draaiers en spijtoptanten.
Aardig om te lezen, maar ook aardig om doorheen te bladeren. Vanwege de altijd voortreffelijke tekeningen van één van mijn helden: cartoonist Peter van Straaten. Ik heb nagenoeg al zijn werk, van onzedelijke schetsen tot zijn boardroom-observaties.
Koop het boekje van Van der Does. Lees het. Bekijk het. Maar beloof me: gebruik niet die ene onhebbelijke frase, de dooddoener van het jaar.