Opinie 20 februari 2012

'Tone at the top' - een toontje lager

Wie had het beter kunnen bedenken en met meer gezag kunnen stellen dan Bill Clinton? "Het besturen van een land is zoiets als het runnen van een begraafplaats. Je hebt veel mensen onder je, maar er is niemand die luistert."

Iedere beroepsorganisatie bevindt zich in de aansturing ipso facto zo ongeveer tussen een regering en een begraafplaats

Onze eigen beroepsorganisatie heeft een nieuw onderzoeksproject over een oud onderwerp aangekondigd. De NBA gaat de leden vragen naar hun mening, ervaringen en aandacht voor de tone at the top bij organisaties. Het project zal leiden tot een begin juli 2012 te publiceren discussierapport.

Voordat we het vergeten: dit thema staat al sinds de eerste lancering van COSO, zo'n twintig jaar geleden, op de radar van alle toezichthouders, good governance connaisseurs, controllers, accountants en hun hoogste bazen. Plus alles wat daartussen leeft en beweegt.

Hierbij deel ik u mede dat het naar mijn weloverwogen vooroordeel met de toon aan de top - naar buiten althans - meestal best is gesteld. Onder het axiomatisch voorbehoud dat het naar binnen toe vaak zijn eigen winstgedreven mysterieuze kruipwegen kent. Dus als er wezenlijke problemen zijn, zijn deze overwegend in de top zelve te vinden.

Ergo: It's the top stupid. Not the tone.

We moeten verder over het onderwerp niet al te moeilijk doen. Degenen die belangstelling hebben voor het thema en een deugdelijke grondslag nastreven, kunnen ieder boek raadplegen met boerenspreuken en gezegden. Van 'de vos die de passie preekt' tot en met Dove Jaaps haarscherpe observering "'t is me wat, vroeger kraaiden de hanen en nu gapen ze alleen maar".

In Jaaps waarneming zit ook nog een wijze les voor het accountantsberoep, met name over de wijze waarop ze haar eigen debat voert.

Iedere tone at the top-evaluatie komt uiteindelijk neer op een 'topmanagement-audit'. Dat kunstje is vele bruggen verwijderd van onze recente prestatie in de huidige, bescheidener kerntaak. Met name als het gaat om de toegevoegde waarde van certificering van financiële plaatjes van onze mega-financiële instellingen.

Ondanks de vroege erkenning van het belang van de juiste 'toon van boven' heeft twee decennia bewustmaking geen zichtbaar verschil uitgemaakt voor het functioneren van het beroep.

Neem de twee diepe geloofwaardigheidcrises van het topmanagement binnen en buiten het beroep: de dotcom/Enron-crisis rond de eeuwwisseling en de financiële crisis van de afgelopen vijf jaar. Crises waarin we als beroep hebben gefigureerd  als actief deel van het probleem en overwegend passief deel van de oplossing.

Ondanks de door COSO en Sarbanes-Oxley geïnspireerde belangstelling voor de tone at the top de afgelopen twintig jaar, werd in die tijd de donkere kant van het ondernemingsgebeuren - in weerwil van een overvloed aan dichtgevinkte checklijsten - gekenmerkt door de stilte van het graf.

Valse noten in de in de toonen het werkelijke spel van de top, werden niet onderkend of genegeerd. Al te vaak fungeerden tone at the top-exercities slechts als handige vijgenblaadjes.

En het volk heeft recentelijk geoordeeld.

Via collectieve probleemontkenning werd de materiële beantwoording van de vraag 'Et Tu, Auditores?' overgelatenaan de volksvertegenwoordiging. Dan kom je gauw te laat in het doordrukken van je eigen oplossing.

Vandaar mijn voorstel - eerder schadebeperkend dan als reddende engel- voor een aangescherpte probleemdefinitie van Tone at the Top II:

"Kennis nemende van alle goede dingen die over ‘tone at the top' twee decennia lang al zijn gezegd, doorgegeven, betutteld, ingeslepen en gedocumenteerd: Hoe is het mogelijk dat de ondernemingswereld in het algemeen en het accountantsberoep in het bijzonder in de aanloop tot deze crises geen signalen heeft opgepikt dat er iets fundamenteels rotten was in the state of financial corporate governance en de dynamiek van onze eigen beroepsgovernance, right at the top? En dat wij alle rode vlaggen zwijgend aan ons voorbij hebben laten trekken? Kan het echt niet beter? En indien wel: hoe?"

Bij het zoeken naar inzicht in het falen van de in principe wel maar in de praktijk niet goed werkende soft controls, die een of meer generaties geleden werden geïntroduceerd, hoog tijd voor een tone at the top-insteek

Bovengenoemd best nuttig NBA-initiatief zou daarom beter als een 'doorstartproject' kunnen worden gedefinieerd. Dat is eerlijker en productiever.

Met als lakmoesproef ook het eten van een koekje van eigen deeg: Wat is er fout gegaan met de 'tone' in de top van onze eigen accountantskantoren en beroepsorganisatie, intern en extern? En hoe kan het beter?

Dan pas is de cirkel rond.

Voordat ik iedereen moet aanraden om - even in de sfeer van de Clinton-oneliner blijvend - maar beter kerkhofbeheerder te worden, of premier.

Misschien dat er dan ook niemand naar je luistert, maar je hebt in elk geval toegevoegde (w)aarde.