Opinie

Onafhankelijker toezicht met eerstejaars bedrijfseconomie

Het verontrustende bij het SNS-debacle is niet zozeer dat we pas met de wijsheid achteraf kunnen zeggen waarom het fout is gegaan. Het beangstigende is dat een eerstejaars bedrijfseconomie met de wijsheid vooraf had gezegd dat de aankoop van de vastgoedportefeuille onverstandig was.

Waarom kon het SNS-bestuur besluiten een portefeuille aan te kopen, terwijl daardoor de waarde van SNS afnam? 

Waarom nam niemand in de raad van bestuur Sjoerd van Keulen tegen zijn eigen overmoed in bescherming? Vervolgens zag ook de raad van commissarissen geen enkel bezwaar, terwijl deze raad werd voorgezeten door een hoogleraar die groot is geworden in de leer van diversificatie. 

Dan zou inderdaad DNB de laatste verdedigingslinie vormen. Maar ook daar had men kennelijk niet de beschikking over de kennis die een eerstejaars bedrijfseconomiestudent wel heeft. 

Solomon Asch wees ons reeds in 1956 op het verschijnsel dat als een autoriteit iets onwaars beweert, niemand hem durft te corrigeren omdat men bang is dat men het bij het verkeerde eind heeft. Dit lijkt nu precies aan de hand bij SNS. Van Keulen roept ‘dit is een goede investering' en dan is er niemand die in huid durft te kruipen van de eerstejaars economie door de vraag te stellen: maar zijn we als bank niet beter af zonder deze portefeuille? 

Dat een gewone onderneming zulke (niet-diversifieerbare) risico's neemt is prima, maar voor een bank is dit een ongeoorloofde keuze. Het is dan ook opmerkelijk dat ook de raad van commissarissen Van Keulen niet durft tegen te spreken. 

Dat men leed aan zelfbedrog, blijkt wel uit het voorwoord van het SNS jaarverslag van 2006: ‘Met de acquisitie van Bouwfonds Property Finance en de voorgenomen acquisitie van Regio Bank versterken we de basis voor toekomstige groei en spreiden we onze inkomstenbronnen.' 

Het tegendeel was waar. Ook de accountant zag niet in dat de continuïteit van SNS in gevaar werd gebracht door deze portefeuille over te nemen. Met de uitspraak dat vooraf geen reden bestond een verklaring van geen bezwaar te onthouden gaf DNB met Arnold Schilder aan vertrouwen te hebben in de oordelen van de raad van bestuur en raad van commissarissen. 

Wat we aanschouwen is het door Asch beschreven gebrek aan intellectuele onafhankelijkheid. Je zou wensen dat een eerstejaars bedrijfseconomie in de raad van commissarissen van SNS had gezeten en dat ook DNB zijn gelederen zou versterken met zo'n student. 

Is dat niet precies wat we bedoelen met onafhankelijk toezicht?

Deze bijdrage is tevens verschenen als opinie in Het Financieele Dagblad van 31 januari 2014.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Jan Bouwens is hoogleraar accounting UvA en research fellow University of Cambridge.

Gerelateerd

8 reacties

Frank Dörr RA

Zolang wij blijven weigeren om serieuze sancties op te leggen aan lieden die zich evident ernstig misdragen/disfunctioneren zal er niets veranderen. Dit onbegrijpelijke verschijnsel doet zich op talloze terreinen in onze sorry-maatschappij voor. De bestuurders van Enron zitten in de gevangenis. Rijkman-Groening cs staan op de golfbaan met ruim gevulde zakken. Dus ja, als je dan een afweging beloning/risico moet maken kun je wel een gokje wagen. Je heb immers veel te winnen en weinig te verliezen zo zullen ook toekomstige "toppers" weer denken. Dus laat Cees Staal cs vooral met rust....

Jan Bouwens

Beste Tony en Ingrid, Ik heb inderdaad de waarschuwingen niet expliciet gemaakt in mijn stuk, die waren er wel degelijk. Wat ik hierboven vooral tracht aan te geven is dat een hele reeks toezichthouders niet hebben gedaan wat ze moesten doen: vragen stellen. We hebben behoefte aan tegendenkers. Maar die worden dan al heel snel weggezet als zeurpieten. Wat men precies heeft gedacht weet ik niet, maar dat het onverantwoord is geweest niet door te vragen kan zelfs met de kennis voroaf (voor de aankoop van het fonds) worden vastgesteld.

Ingrid Doerga RA Voorzitter LIO (NBA Ledengroep In

Toch is er één lichtpuntje in deze casus. Wie de recent verschenen boeken over SNS Reaal heeft gelezen moet opgevallen zijn dat de internal audit afdeling ( onder leiding van Thijs Smit RA) wel degelijk meerdere malen het bestuur van SNS Reaal heeft gewaarschuwd voor de risico’s en zwakke interne beheersing bij Property Finance.

Tony de Bree, auteur 'dagboek van een bankier'.

Jan, het echte verontrustende is zoals ook met Arco van de KUB besproken, is dat de signalen die vanuit de banken zelf vanaf de jaren '90 aan interne en externe toezichthouders werden (en nog steeds worden) gegeven structureel werden/worden genegeerd en dat veel wetenschappers en journalisten de problemen pas hebben ontdekt in 2008. Inclusief in het FD bv. Dus die kritiek raakt niet alleen de DNB maar wetenschappers en journalisten. Conclusie: in plaats van naar elkaar kijken en te luisteren zelf ook actief opletten wat er offline en online aan signalen vanuit de bancaire sector nationaal en internationaal naar boven komt aan trends bv. Voorkomen is beter dan genezen. Zie o.a. ook lessen uit 25 jaar internationaal bankentoezicht: http://goo.gl/AX7zGm Vg Tony de Bree (dr bedrijfskunde) en ex-int.bankier). Twitter: AT:dagboekbankier

Stephan van den Broek

Beste Jan, De strategische context veranderde dus totaal (zie bijvoorbeeld de Imtech case waar ook dit precies gebeurde) met een andere ambitie, een ander risicoprofiel, een andere dynamiek en (belangrijk) een ander beloningsbeleid. En dat is meestal niet iets dat de traditionele eerste- (de business) en tweedelijns (audit / risk management) overzien of kunnen overzien laat staan beinvloeden. Voor dat strategische krachtenveld heb je de "derdelijn" nodig (die dus eigenlijk in houding en pro-activiteit op dit soort gebieden dus als "eerstelijns" moet optreden). En anders is risk management, the management of nothing. Natuurlijk moet (theoretisch) de interne governance in dit soort situaties worden versterkt, daar zal niemand van buiten op tegen zijn, maar in een hierarchische setting blijkt dat toch keer op keer erg lastig te verwezenlijken, al was het maar vanwege dominate persoonlijkheden (iets dat in een aanname procedure bij de beoordeling van de samenstelling van het college, toch ook onder verantwoordelijkheid van een RvC valt). Bedankt voor je reaktie! Groet, Stephan

Jan Bouwens

Beste Stephan, In eerste instantie is de RvB een college en binnen dat college mag je verwachten dat men elkaar aanspreekt. De beursgang maakte van SNS een uitermate risicovolle business. Men moest zich ineens gaan gedragen als bank-onderneming en daartoe de bijbehorende rendementen leveren. In mei 2006 ging SNS naar de beurs en in de zomer van dat zelfde jaar werd een daad gesteld: de aankoop van property finance. Daar waar een normale beursgang voroaf gaat een adequaat ondernemen (bedrijven die niet adequaat zijn sterven), was SNS voorafgaand aan de beursgang geen onderneming. Men moest daar nog aan wennen. Dat wil zeggen de mensen die men in dienst had, waren niet gewend aan de nieuwe situatie. Op basis van dat gegeven had versterkte dijkbewaking door de toezichthouder moeten worden doorgevoerd. Maar geheel tegen zijn opdracht in, gingen RvC en DNB volledig mee in de droom.

Stephan van den Broek

In het governance-model en -denken staat de toezichthouder en de RvC achteraan (inderdaad als derde of vierde "line of defence"), terwijl het juist bij alle grote debacles mis gaat in de combinatie strategie (te veel ambitie, te risicovol); beloning (te vet en te veel in één richting) en te zwakke interne governance.. Het in samenhang overzien en bewaken van deze drie belangrijke componenten is echter juist een taak van de RvC en toezichthouder). Ze zijn hierin juist niet de thirth line, maar de first line of defence! Hoe kan het bijvoorbeeld dat de meest belangrijke prestatie indicator van bijvoorbeeld ING en ABN, zoals notabene genoemd in de jaarrekening (bijv 2007 en 2008), het rendement op eigen vermogen (REV) was? Wanneer je vervolgens als RvC en toezichthouder toelaat dat hier om heen ambitieuze doelstellingen en significante beloningsprikkels neergelegd worden, vraag je volgens mij aan de voordeur om problemen. Ik denk dat wanneer die "third line of defence" namelijk niet afdoende werkt, de eerste en tweede lijn ook vaak niet goed (kunnen) werken en deels voor de buhne zijn.

Marcel Pheijffer

Hear, hear!

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.