Trage regulering veroorzaakt voorspelbare problemen
Ondanks dat media oplossingen aanreiken voor problemen die ondersteuning vinden in wetenschappelijk onderzoek slaan overheden en andere regelgevers deze adviezen in de wind.
juni 2008 schreef ik in NRC dat de kwaliteit van de examencorrecties belangrijk zou verbeteren als niet de eigen docent, maar de docent van een andere school die taak op zich neemt. Het blijkt namelijk erg moeilijk voor de docent te zijn om de eigen leerling niet te matsen. 'Matsen' is goed voor zijn eigen resultaten, goed voor de school en goed voor de leerling; iedereen wordt er beter van!
De reden dat dit met name in de eindexamens van de middelbare school een rol speelt heeft te maken met de externe waarde die wordt gehecht aan de examenresultaten van scholen. Scholen worden beoordeeld op examenresultaten en de docent wordt erop aangekeken als de resultaten laag liggen.
Hier hebben we dus te maken met een sterke prikkel om goede resulataten te laten zien (druk), en degene die wordt beoordeeld op die resulaten is ook degegen die de resulaten vaststelt (opportunity) en een setting waarin niemand het erg vindt dat 'naar boven' wordt afgerond (rationalisatie). Een schoolvoorbeeld van waar we functiescheiding aanwillen brengen. Het zal u als accountant niet verbazen dat deze eenvoudige toepassing vanuit de accountancy 'bind de kat niet op het spek' en scheid functies in talloze onderzoeken ondersteuning vindt. Maar ja, heel specifiek voor examens is het nog nooit bewezen, dus voeren we het idee maar niet uit.
Helaas vond het idee geen navolging en zag ik op 12 mei jl. in Trouw dat Vincent Fiddelaar een 'nieuw' idee had: leg de correctie niet bij de eigen docent neer maar bij een andere docent. Wat zou er nodig zijn om de wal het schip te doen keren? Een klacht van de scholen? Onwaarschijnlijk, gegeven dat zij niet graag zelf worden geïmpliceerd met fraude en het not-done is collegascholen aan te klagen. Een opstand van tweede correctoren die tegen een muur van onbegrip aanlopen wanneer zij eerste correctoren op (een begin van) fraude attenderen? Een blik op de docentenwebsites - wel klachten van tweede correctoren, maar geen juridische aanklachten - indiceert dat zo'n opstand nog lang op zich laat wachten en dus blijven we met geflatteerde examenresultaten zitten tot de zaak uit de hand loopt.
Binnen de accountancy zelf bestaat een zelfde trage opvolging van resultaten uit onderzoek. Zo weten we al sinds de jaren negentig dat accountants zich niet moeten binden aan het bestuur maar dat het beter is dat zij hun opdrachten aannemen van de raad van commissarissen. Accountants zijn mensen die, los van door wie ze worden betaald, geneigd zijn het belang van degene aan wie ze rapporteren voorop te stellen. De raad van commissarissen dient de belangen van de samenleving binnen de onderneming, het bestuur is daar niet primair voor aangesteld.
Deze mechanismen zijn ook in Nederlandse kranten over een periode van tien jaar meerdere keren aan de orde gesteld. Toch zien we de regelgeving ter zake nauwelijks in die richting verschuiven. Woensdag 28 mei jl. zagen we dat pas nadat de leden het bestuur van de NBA hierop aandrongen dat zij toestaan dat de relatie accountant-bedrijf wordt onderzocht. Er zijn de afgelopen jaren veel berichten verschenen omtrent de kwaliteit van controles die in relatie werden gebracht met de onafhankelijkheid van de accountant. Het is dan merkwaardig als een zo voor de hand liggende maatregel zo traag bij de regelgevers post vat.
In beide gevallen had de wet/regelgever reeds jaren geleden maatregelen kunnen nemen om zaken die op een zo voorspelbare manier uit de hand dreigen lopen te voorkomen: leraren die het niet kunnen nalaten hun leerlingen wederrechtelijk te matsen, of accountants die te veel met het bestuur meebuigen. Onderzoek zegt al jaren ja, nu de regelgevers nog!
Dit is een bewerkte versie van een bijdrage in het NRC van 31 mei 2014.